1169. THƠ WISLAWA SZYMBORSKA Nhà thơ Ba Lan ( 1923 - 2012 ). Giải Nobel Văn học 1996 Thân Trọng Sơn dịch và giới thiệu

Photo courtesy of Gallery Yopriceville

 Bắt đầu đăng thơ từ năm 22 tuổi trên phụ trang hàng tuần của nhật báo Dziennik Polski và tiếp tục phổ biến sáng tác của mình trên các nhật báo và tạp chí. Từ năm 1952 ( xuất bản tập thơ đầu tiên ) đến lúc qua đời vào năm 2012, đã lần lượt cho phát hành gần 20 thi phẩm, trong đó một số lớn được dịch ra nhiều thứ tiếng.

Bà được trao bằng Tiến sĩ danh dự của Đại học Adam Mickiewicz tại Poznan ( 1995 ), và đã được tặng nhiều giải thưởng văn học : giải thưởng Goethe của Đức ( 1991 ); giải thưởng Herder của Áo ( 1995 ); giải thưởng của Hội Văn Bút Ba Lan ( 1996 ).

Giải Nobel Văn học năm 1996. "Ở Szymborska Viện Hàn lâm Thụy Điển muốn vinh danh một đại diện – một đại diện có sự thuần khiết và sức mạnh lạ thường và cứng cỏi - của một quan điểm thơ ca. Của thơ ca với tư cách là một  phản hồi đối với cuộc sống, một lối sống, của nghệ thuật ngôn từ với tư cách là tư tưởng và trách nhiệm" . ( Tuyên dương của Viện Hàn lâm Thụy Điển –Birgitta Trotzig, nhà văn, thành viên Viện Hàn lâm Thụy Điển. Award Ceremony Speech - Bản tiếng Anh của Rika Lesser. )

Ngày 17/1/2011 Tổng thống Ba Lan Bronislaw Komorowski đã trao tặng bà phần thưởng cao nhất của nhà nước : Huân chương Đại bàng trắng “để ghi nhận những cống hiến của bà cho nghệ thuật Ba Lan và những thành tựu xuất sắc của bà trong lĩnh vực văn học”.

Nét nổi bật trong thơ WISLAWA SZYMBORSKA là  ngôn từ, giản dị, cô đọng mà chính xác; bà thường xuyên sử dụng sự hài hước, châm biếm, ngay cả nghịch lý, để làm nổi bật nội dung sâu sắc. Đề tài ưa thích là cuộc sống thường ngày, được kể lại một cách tinh tế, lắm khi mỉa mai, khởi đầu cho những chiêm nghiệm có màu sắc triết lý.

( Thân Trọng Sơn )

WISLAWA SZYMBORSKA (1923 - 2012)

TÌNH YÊU TỪ CÁI NHÌN ĐẦU TIÊN

Cả hai người đều tin

Một cảm xúc bất chợt gắn kết họ với nhau

Niềm tin mới đẹp làm sao

Nhưng sự hoài nghi còn tuyệt vời hơn nữa.

Họ vẫn nghĩ bởi trước đó chưa hề quen

Nên giữa hai người chẳng có chuyện gì cả.

Vậy thì nói sao đây, những con đường, cầu thang, hành lang đó

Nơi mà từ lâu lắm có thể họ đã từng lướt qua nhau ?

Tôi muốn hỏi họ xem

Liệu họ có còn nhớ

Có thể trong một khung cửa quay

Ngày nào họ đã đứng đối diện

Hay nói lời xin lỗi trong đám đông

Hay qua điện thoại báo nhầm số.

Nhưng tôi biết trước câu trả lời của họ

Không họ chẳng nhớ mảy may.

Họ sẽ ngạc nhiên biết chừng nào

Khi biết rằng

Sự ngẫu nhiên đùa giỡn họ đã từ lâu.

Mà vẫn chưa hoàn toàn sẵn sàng

Trở thành số phận

Kéo họ xích lại gần rồi lại đẩy ra xa

Đứng ngáng đường chặn lối

Kìm nén một tiếng cười

Nhảy tránh sang một bên.

Đã từng có những tín hiệu

Chưa nhận ra ngay, chẳng hề chi,

Có thể  đã ba năm rồi

Hay chỉ là thứ ba tuần trước

Một chiếc lá khẽ lướt

Từ vai rồi lại đậu sang vai.

Một vật đánh rơi rồi nhặt được

Nào ai biết, có thể là một trái bóng

Trong bụi rậm của tuổi ấu thơ ?

Đã từng có những tay nắm cửa, những chuông con,

Vết tay ai đặt vào

Chồng lên vết tay người nào trước

Những chiếc va li nằm cạnh nhau

trong kho hành lý

Có thể cùng một giấc mơ trong đêm

Khi thức giấc thì đã vội quên.

Nhưng mọi sự khởi đầu

Chỉ là một tiếp nối

Cuốn sách của duyên phận

Luôn mở ở giữa chừng.

KẺ KHỦNG BỐ, HẮN ĐANG NHÌN

Quả bom sẽ nổ trong quán rượu lúc mười ba giờ hai mươi

Bây giờ chỉ mới mười ba giờ mười sáu

Nhiều người còn đủ thời gian để bước ra,

Và những người khác, để đi vào.

Kẻ khủng bố, hắn đã đứng bên kia đường,

Khoảng cách tránh cho hắn khỏi bị thiệt hại,

Và tầm nhìn thật tuyệt, cứ như đang xem phim.

Người phụ nữ mặc áo blouson vàng, bà đi vào,

Người đàn ông đeo kính đen, ông đi ra,

Những  chàng trai mặc quần gin, chúng trò chuyện,

Mười ba giờ mười bảy phút và bốn giây,

Gã bé nhất, gã có số hên, phóc lên xe máy,

Còn gã cao nhất, gã đi vào.

Mười ba giờ mười bảy phút bốn mươi giây,

Cô gái, cô vừa đến, tóc buộc dải băng xanh,

Có chiếc xe buýt chạy ngang, không nhìn thấy cô nữa,

Mười ba giờ mười tám phút,

Không còn cô gái nữa,

Cô đã bước vào, cô bé ngốc đó, hay là không,

Rồi sẽ biết khi người ta đưa các thi thể ra.

Mười ba giờ mười chín phút,

Không người nào bước vào nữa,

Chỉ có một lão mập đầu hói bước ra,

Nhưng có vẽ lão đang lục tìm gì trong túi.

Và lúc mười ba giờ hai mươi kém mười giây,

Lão trở vào kiếm đôi găng chết tiệt.

Bây giờ là đúng mười ba giờ hai mươi,

Thời gian sao cứ kéo rề rà thế,

Hẳn phải là lúc này đây,

Không, chưa phải lúc này.

Vâng, lúc này đây,

Quả bom, nó đang nổ.

CON MÈO TRONG CĂN HỘ TRỐNG

Chết. Đừng nên làm chuyện đó với một con mèo

Nhưng mèo thì làm gì được trong một căn hộ trống ?

Leo lên các bức tường ?

Cọ vào những đồ gỗ ?

Có vẻ như không có gì đổi thay

Vậy mà không có gì như cũ

Không có gì xê dịch

Vậy mà không có gì ở nguyên một chỗ

Và tối đến, không một ánh đèn.

Có tiếng bước chân người nơi cầu thang

Nhưng chẳng phải bước chân quen

Bàn tay ai đặt con cá lên dĩa

Nhưng chẳng phải bàn tay thân.

Có cái gì đó không bắt đầu

Vào đúng giờ thường lệ

Cái gì đó không xảy ra

Như đáng lẽ phải thế.

Có ai đó đã từng ở nơi này

Và bỗng nhiên không thấy nữa

Biến mất tăm.

Nhìn săm soi các tủ

Lục lọi các ngăn kệ

Lẻn chui tìm dưới thảm

Thậm chí còn vào nơi làm việc - phạm điều cấm –

Và xáo tung hết giấy tờ.

Biết làm gì bây giờ ?

Ngủ và chờ đợi.

Chờ anh về

Nếu anh dám

Nói cho anh biết đừng làm thế với một con mèo.

Nó tiến gần đến anh

Dáng bất cần, vẻ kênh kiệu,

Làm bộ như không trông thấy anh

Nó đi thật chậm

Bước chân giận dữ

Và nhất là, không phóng nhảy lên, không kêu gừ gừ,

Chí ít là lúc ban đầu.

NHỮNG ĐÁM MÂY

Tôi phải vô cùng vội vã

Để mô tả một đám mây

Bởi chỉ khoảnh khắc một giây

Cũng đủ để nó đổi khác.

Đặc điểm của mây:

Không bao giờ lặp lại

Hình thù, màu sắc, vị trí,

Và cách sắp đặt bên nhau.

Không bận tâm phải ghi nhớ điều gì

Mây thênh thang bay qua ngàn sự kiện.

Phải làm chứng việc gì trên trái đất?

Mây tan ngay khi sự việc mới xảy ra.

So với mây, cuộc sống tỏ ra vững chắc

Hầu như trường kỳ, gần như vĩnh cửu.

Bên cạnh những đám mây

Đá cũng có vẻ như người anh em

Dễ dàng tin cậy

Tuy thật ra chỉ là họ hàng xa cách, dở hơi.

Hãy để mọi người nếu muốn cứ tồn tại

Và rồi sẽ lần lượt chết đi

Mây cũng chẳng quan tâm gì

Đến những chuyện phù phiếm đó.

Rồi trên cả cuộc đời của bạn

Cũng như cuộc đời dang dở của tôi

Mây cứ lướt qua kiêu kỳ, phẳng lặng.

Mây không bị buộc phải tan biến khi chúng ta đi xa

Mây không cần ai phải nhìn thấy khi trôi qua.

SỐ PI ĐÁNG KHÂM PHỤC    

một bốn một. ba phẩy

Mỗi số thập phân vừa là số tiếp theo vừa là số đầu tiên 

năm chín hai, bởi đó là con số không dứt

Số quá dài sáu năm ba năm mắt nhìn không bao quát hết được

tám chín, chỉ phép tính giản đơn

bảy chín, với trí tưởng tượng

ba hai ba tám, hay là trò chơi chữ,

Số quá dài bốn sáu không thể so sánh với thứ gì khác .

Con rắn trên mặt đất dài nhất không quá bốn chục thước

Cũng thế thôi, nhưng dài hơn chút xíu, những con rắn trong cổ tích thần kỳ.

Số Pi, với chuỗi số thập phân,

Không dừng lại ở mép ngoài trang giấy

Nó chạy tiếp trên bàn, xuyên qua không khí

Bức tường, ngọn lá, tổ chim, đám mây, bầu trời

đến tận thiên đường mờ nhạt vô biên.

Bên cạnh nó, đuôi sao chổi chỉ là đuôi con chuột

Ngay một ánh sao cũng phải oằn mình dưới sức nặng không trung

Nhưng nó, hai, ba, mười lăm, ba trăm mười chín,

Số điện thoại của tôi, số đo áo của anh,

Năm một nghìn chín trăm bảy mươi ba, tầng lầu sáu,

Sáu mươi lăm xu, tổng số dân,

Vòng eo, hai ngón tay, trò đố chữ, mật mã,

Tiếng hót chim sơn ca, lời thề nguyền yêu đương,

Vẫn mãi mãi trường tồn.

Chẳng được gì nếu anh chạy theo nó, sẽ không đuổi kịp bao giờ,

Trần gian và thiên đường, tất thảy đều hữu hạn

Nhưng số Pi thì không :

Với con số năm lúc nào cũng đứng thẳng

Con số tám đẹp đẽ lạ thường

Và số bảy không bao giờ là số cuối

Thúc khuỷu tay vào sự vĩnh cửu chây lười

Buộc nó cứ tiếp tục mãi không thôi.

TÌNH YÊU ĐÍCH THỰC

Tình yêu đích thực. Có bình thường không nhỉ

Có nghiêm túc, có thực tế hay không?

Thế giới được gì từ hai người

Tồn tại trong một thế giới riêng tư?

Họ tôn vinh nhau chẳng bởi lý do nào

Chỉ ngẫu nhiên được chọn từ hàng triệu người, họ vẫn cứ tin

Rằng chuyện ắt phải xảy ra thế thôi – mà để được cái gì vậy ?

Chẳng được  gì cả đâu.

Một tia sáng từ nơi nào chẳng biết

Sao chỉ chiếu vào họ mà không ai khác hơn?

Liệu điều này có vi phạm lẽ công bằng ? – Vâng.

Liệu có phá vỡ những quy tắc đã được kiên trì xây dựng,

Có vứt bỏ đạo đức từ ngọn nguồn hay không ? – Cả hai điều đều đúng.

Hãy nhìn vào cặp đôi hạnh phúc

Giá như họ cố giấu đi một chút

Vì bè bạn mà làm ra vẻ buồn phiền

Hãy nghe tiếng họ cười – thật là xúc phạm                        

Ngôn ngữ họ dùng – tưởng như là dễ hiểu

Và những cử chỉ nghi thức cỏn con của họ,

- Những thủ tục khéo léo đối xử với nhau-

Hẳn là một âm mưu sắp bày sau lưng nhân loại!

Mọi chuyện sẽ đi về đâu, thật khó mà đoán được

Nếu ai cũng nhìn gương họ mà làm theo

Tín ngưỡng và thơ ca biết trông cậy vào đâu

Điều gì sẽ được  nhớ ghi? Điều gì bị từ khước?

Liệu có ai muốn sống trong vòng giới hạn vây quanh?

Tình yêu đích thực. Có thật là cần thiết?

Lịch sự và khôn ngoan khuyên ta lặng lẽ vượt qua

Như một vụ tai tiếng của giới quyền quý xa hoa.

Những đứa trẻ tuyệt vời không cần có nó mới sinh ra

Nó không thể làm hành tinh dày đặc người trong cả triệu năm nay

Nó xuất hiện, chuyện thật hiếm hoi thay.

Hãy để cho những người

Chưa hề tìm thấy tình yêu đích thực

Cứ nói mãi rằng tình yêu đó không tồn tại bao giờ

Tin như thế sẽ giúp họ sống và chết nhẹ nhàng hơn.

KẾT THÚC VÀ MỞ ĐẦU

Sau mỗi cuộc chiến tranh

Thế nào cũng phải dọn dẹp

Một chút trật tự  mọi nơi

Đâu phải tự nhiên mà có.

Có người sẽ gạt gạch vụn

Về phía hai bên lề đường

Để cho xe chở xác người

Còn có chỗ mà chạy qua.

Có người sẽ phải chịu lội

Trong đám bùn trong tro bụi

Trong những  lò xo nệm đi văng

Trong những mảnh vỡ thủy tinh

Trong những giẻ rách dính vết máu loang.

Có người sẽ dựng cây trụ

Chống cho bức tường nghiêng đổ

Đặt cửa vào khung bản lề

Lắp kính vào ô cửa sổ.

Việc này chẳng hề ăn ảnh

Và mất nhiều tháng nhiều năm

Trong khi những máy quay phim

Đã đi đến một cuộc chiến khác.

Cần phải dựng lại nhiều cầu

Phải xây lại nhiều nhà ga

Tay áo cứ xắn lên mãi

Nên rồi cứ rách bươm ra.

Có người, tay cầm cây chổi

Nhớ lại chuyện vừa xảy ra

Người khác chịu khó lắng nghe

Gật gật cái đầu chưa đứt.

Nhưng cạnh bên hai người này

Lăng xăng một vài người khác

Cho rằng chuyện kể nhạt phèo.

Có khi lại còn có người

Đào lên dưới gốc bụi gai

Những lời tranh luận rỉ sét

Và ném vào đống rác thải.

Những người biết rõ ngọn nguồn

Những gì  xảy ra nơi đây

Rồi ra sẽ phải nhường chỗ

Cho người chỉ biết ít hơn

Và người biết ít hơn nữa

Cả người chẳng biết gì trơn.

Rồi trong đám cỏ phủ che

Nguyên nhân, hậu quả mọi thứ

Sẽ có ai đó đến nằm

Môi cắn một nhành bông lúa

Mắt ngó mây trời đăm đăm.

BẦU TRỜI

Phải bắt đầu từ đây: bầu trời

Ô cửa sổ không bệ đỡ, không kính, không khung,

Một lỗ hổng,và không gì khác hơn

Nhưng mở rộng mênh mông.

Tôi chẳng cần chờ tới đêm trời sáng

Chẳng cần ngửa cổ lên

Để quan sát bầu trời

Tôi đã có trời sau lưng, trong tay, trên mí mắt

Trời bọc kín lấy tôi

Và nâng bổng tôi lên.         

Ngay cả những ngọn núi cao vời vợi

Cũng không gần trời hơn những thung lũng thẳm sâu

Chẳng có nơi đâu

Có nhiều trời hơn chỗ khác

Một đám mây bị trời chèn nghiến tựa như nấm mồ       

Con chuột chũi cũng mê mẩn như con cú đang vỗ cánh bay.

Một vật rơi vào hố sâu

Chính là đang từ bầu trời rơi vào lại bầu trời.

Những khoảng trời, những mảnh trời,         

Những vốc trời, những đụn trời,

Kết hạt, loãng tan, lởm chởm,

Rực lửa, bay hơi,

Bầu trời ở khắp mọi nơi,

Cả trong bóng tối, cả dưới làn da.

Tôi ăn bầu trời, tôi thải bầu trời,

Tôi là bẫy bên trong chiếc bẫy

Là cư dân được cư trú

Là cái ôm được ôm

Là câu hỏi trả lời cho câu hỏi.

Sự phân chia trái đất và bầu trời

Không phải là phương cách đúng

Để xem xét cái vẹn toàn

Chẳng qua chỉ là cho phép sống

Với một địa chỉ chính xác hơn

Dễ dàng nhanh chóng hơn

Nếu có khi cần phải kiếm tìm.

Những đặc trưng nhận diện của tôi

Là đắm say và tuyệt vọng.

THÂN TRỌNG SƠN

dịch và giới thiệu.