Buổi chiều thứ ba 17/8/2004, trong lúc đang lái xe từ Eden
center về tòa soạn, điện thoại reo vang và một tin được thông báo, Anh Thu đang
mê man trên giường bệnh.
– Anh Thu? – Phải, Anh
Ngô Mạnh Thu.
– Từ lúc nào? Đang khỏe mạnh bình thường mà.
– Đêm hôm qua, lúc 2 giờ sáng.
Đầu giây bên kia là
Huynh Trưởng Đặng Đình Khiết, Trưởng Khiết còn nói thêm một vài câu gì nữa, dặn
dò tôi theo dõi tin tức ở Cali, và thông báo tin này tới một vài người. Nhưng
tôi không còn nghe rõ. Xe đang dừng lại ở ngã tư đường Heritage Dr và đường
Little River chờ đèn xanh đèn đỏ. Tôi nói cám ơn, tắt điện thoại và chậm chậm
ghé xe vào khu parking của tiệm Seven Eleven ngay đầu đường. Tắt máy xe. Ngồi
im lặng một chút.
Ở tuổi chúng tôi, những
tin tức thông báo với nhau theo nội dung như thế này, không phải là điều bất
ngờ gì cho lắm. Những chiếc lá xanh tươi của mùa xuân năm nào, tất nhiên sẽ sẩm
màu hơn khi mùa hạ tới, và cũng tất nhiên sẽ chuyển qua vàng, qua úa khi tới độ
thu sang. Nhưng kiềm chế lòng mình trước những mất mát chia xa mới là khó khăn
cho người ở lại.
Huynh Trưởng Ngô Mạnh
Thu được nhiều người biết tới là một Nhạc Sĩ có tài, là một trong những người
đầu tiên xây dựng phong trào Du Ca Việt Nam cùng với các Trưởng Nguyễn Đức
Quang, Hoàng Ngọc Tuệ, Hoàng Kim Châu, Đỗ Ngọc Yến. Là một Huynh Trưởng kỳ cựu
trong hệ thống tổ chức Gia Đình Phật Tử Việt Nam, và cho đến cuối đời, vẫn tiếp
tục khoác trên người tấm áo mầu Lam trong các công tác của Áii Hữu Gia Đình
Phật Tử Vĩnh Nghiêm Hải Ngoại. Nhưng dường như với tôi, đó chỉ mới là những cái
bên ngoài. Thâm sâu hơn trong lòng mỗi người là cái chất riêng của Trưởng Ngô
Mạnh Thu, cái điềm đạm, tế nhị, sâu lắng nhưng nồng ấm của tình anh em toát ra
từ Trưởng mới thật sự là cái kết dính của trưởng với những người chung quanh.
Tháng hai năm 2004, tôi
về Cali để chịu tang người anh ruột. Trưởng Thu đến với tôi, nhẹ nhàng nói rất
ngắn vài lời chia buồn, sau đó, cùng với Phạm Quốc Bảo, anh đưa tôi đi thăm một
số người. Không, thực ra anh đưa tôi đi tham một số mộ trong khu nghĩa trang
của thành phố Wesmingter. Đầu tiên là ngôi mộ của Huynh Trưởng Đỗ văn Phố, rồi
với nắm hương đang nghi ngút khói, trưởng dát tôi đi thắp hương ở các mộ quen
biết trong khu vực, đây là nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng, đây là nhà văn Mai Thảo, kia
là họa sĩ Long Ân. .
Sau đó khi ngồi ở một
chỗ uống tách cà phê, Trưởng Thu vẫn giữ nụ cười, nháy mắt bảo tôi, này, hay ta
ra ngoài làm tí khói cái nhá. Tôi nghĩ rằng Trưởng Thu không thèm một tí khói,
nhưng trưởng Thu biết tôi thèm. Cái chia sẻ được với người khác phát xuất từ sự
thật sự quan tâm tới nhau. Đi bên cạnh Trưởng Thu, tôi luôn tìm được cảm giác
bình an, thanh thản và một hòa điệu không bày tỏ được bằng lời. Chỉ biết rằng luôn
luôn, mọi việc mình làm, mọi lời mình nói luôn luôn được cổ vũ bằng tất cả sự
độ lượng và cảm thông. Điều mà tôi nhận được từ Trưởng Thu là mọi hành xử của
mọi người chẳng bao giờ sai, mà chỉ đôi khi chưa đúng lắm mà thôi. Đó chính là
một khích lệ lớn lao để tôi có thể nói ra tất cả mọi điều, kể cả những điều kín
đáo nhất.
Khi viết những giòng
này, chưa có tin chính thức từ Cali để biết cơn bệnh có nguôi ngoai hay không.
Nhưng cái hoang mang buổi chiều vẫn còn vướng vất. Tất nhiên chúng ta chờ đợi
một tin lành, nhưng cũng sẵn trong lòng chuẩn bị cho một tin khác hơn.
Vào những lúc cận kề với
sự mất mát. Tôi bỗng giật mình thấy rằng chúng ta đã làm quá ít những việc cần
làm cho những người chung quanh. Dường như chúng ta chưa có sự chuẩn bị gì đối
với tuổi 60. Và ngay chính chúng ta, khi lao mình vào cuộc sống, đã có ai một
giây dừng lại, xem lại mình và xem lại chung quanh.
Bài viết trên đăng trên
Tuần Báo Văn Nghệ số ra ngày thứ sáu 20/8, nhưng thật sự đã được đua đi in từ
sáng thứ tư 18/8. Đưa báo đi in xong, ghé qua Phở Xe Lửa uống ly cà phê buổi
sáng, Anh Toàn hỏi tôi cậu biết tin gì chưa, anh Ngô Mạnh Thu mất rồi, bản tin
của Nhật báo Người Việt Online vừa phổ biến bản tin. Tôi ngồi lặng người. Ly cà
phê hờ hững và cổ họng như cái gì đó nghèn nghẹn.
Tôi hiểu rằng cái mất
mát đã là có thật, và bây giờ, những điều cần làm là lưu giữ lại và phổ biến
thật rộng ra những gì anh Ngô Mạnh Thu đã để lại cho đời, trong suốt 67 năm để
được mọi người nhìn nhận là một Nhạc Sĩ, một Huynh Trưởng Gia Đình Phật Tử đạo
đức và trách nhiệm, một nhà Giáo và một Nhà Văn Hóa.
Dường như cái chung của những
người nghe tin chuyến đi xa này của anh Ngô Mạnh Thu là một nỗi tiếc nuối, xót
xa, nhưng ở riêng từng góc, lại là những tưởng tiếc về các góc cạnh khác nhau
về một cuộc đời.
Là một cư sĩ Phật tử đạo hạnh,
một Huynh trưởng Gia đình Phật tử nhiệt thành, một nhà hoạt động Giáo Dục đầy
năng lực, một nhà truyền thông kinh nghiệm và yêu nghề, một nhạc sĩ sáng tác
tài ba. Nhưng nếu gom tất cả những cái đó lại, có phải là chúng ta có được một
cái nhìn về con người của Ngô Mạnh Thu hay không? Tôi thấy dường như đã đầy
nhưng mà chưa đủ. Mặc dù chỉ là một trong những nghiệp danh trên đã nhiều khi
với tôi đã bơi mãi chưa đến được bờ. Cái mà tôi nhìn thấy từ nơi anh là một cái
khác hơn, đơn giản hơn và cũng gần gũi hơn nhiều,.
Quen biết với anh từ những ngày
cuối năm 1974, do Nguyễn Quyết Thắng đưa đến chơi với Du Ca, Lúc đó Phong trào
Du Ca Việt Nam tổ chức đêm gói Bánh Chưng cho đồng bào tỵ nạn Cộng Sản tại trại
tạm cư Phú Văn Bình Dương. Tác giả ca khúc nổi tiếng “Từ Một Cơn Mơ” xuất hiện
trong bộ quần áo màu nâu, bên cạnh đống lửa trại để bắt nhịp cho chúng tôi một
bài ca sinh hoạt, tiếng nói trầm ấm và phong cách tác động đám đông đã lập tức
lôi cuốn chúng tôi vào vòng tròn của say mê, và nồng nhiệt cùng anh trong các
tình ca quê hương, nhận thức ca, sinh hoạt ca tiếp theo nhau. Câu chuyện bên
ánh lửa tàn tại Trung Tâm Liên lạc Sinh Viên Quốc Nội Hải Ngoại số 19 đường Kỳ
Đồng quận 3 Saigon đã làm tôi gần gũi với anh hơn.
Cuốn hút từ anh để tôi bước vào
thế giới Du ca và trở lại với màu áo Lam mà tôi đã bỏ quên, hình như sau thời
gian sinh hoạt Oanh Vũ ở Gia Đình Phật Tử Giác Hoa hồi còn thơ ấu.
Biết tên tuổi của anh là vì anh
là một Nhạc Sĩ có tác phẩm mà minh yêu thích, nhưng từ khi quen biết và kết
thân với anh, để trở thành một đứa em của anh, cho đến nay, khi nghe tin bất
ngờ anh đi xa, tôi mới bàng hoàng nhận ra là mình đã quên hẳn cái nghiệp danh
nhạc sĩ của anh từ lâu lắm. Anh luôn luôn có mặt trong tôi như một người anh,
một chỗ dựa tinh thần, một người chia sẻ, an ủi, khuyến khích và chỉ bảo cho
tôi ở bất kỳ một sự việc nào trong đời sống.
Như chiếc áo len bỏ quên trong
góc tủ, bất ngờ được lục ra khoác trên người khi trời trở rét, như cái quạt tay
bỏ quên trong bên bàn viết, bỗng được lục tìm khi hơi nóng bức mùa hè bắt đầu.
Anh Ngô Mạnh Thu trong suốt hơn ba mươi năm quen biết vẫn thường xuyên năm yên
đâu đó trong ký ức, để bất ngờ tôi lục lọi tìm kiếm mỗi khi đụng chuyện cần có
người chỉ bảo. Vẫn nồng nhiệt chào đón khi gặp lại, vẫn thân mật trữ tình khi
tiếp đón, vẫn ân cần nhẫn nại khi nghe trình bày và vẫn bao dung và nhẹ nhàng
khi phân tích và khuyên bảo. Giống hệt chiếc áo len ngày xưa trong góc tủ, vẫn
sẵn lòng tỏa ấm khi mùa đông đến, giống hệt như chiếc quạt lá cầm tay, vẫn sẵn
lòng cho hơi gió khi hè về. Anh Ngô mạnh Thu vẫn nhẹ nhàng từ trong ký ức bước
ra, xòe đôi cánh độ lượng tăng cho tôi những khuyên bảo hợp lý hợp tình.
Sau 1975, các sinh hoạt thanh
niên dừng hẳn lại. Tôi và anh thỉnh thoảng mới có dịp gặp nhau. Cuối thập niên
80, hay đầu thập niên 90 gì đó bỗng một lần anh ghé lại thăm và gọi tôi lên
sinh hoạt với Gia Đình Phật Tử Vĩnh Nghiêm, đầu tiên là tham dự khóa huấn luyện
huynh trưởng A Dật Đa ở Chùa Vĩnh Nghiêm.
Mười năm rồi tôi mới có dịp gặp
lại các cháu, con của anh, Những Xì, Xịt, Xiu, Xìu ngày xưa, nay đã là các
Huynh Trưởng trẻ, năng động của Gia Đình Phật Tử với tên thật ngoài đời: Ngô Lê
Trọng Tú, Ngô Lê Trọng Thuấn, Ngô Lê Trọng Tường, Ngô Lê My Uyên… và tôi cũng
đã có con để trở thành các Oanh Vũ, thiếu niên trong GĐPT Vĩnh Nghiêm.
Những Huynh Trưởng trẻ dẫu khả
năng chuyên môn cao, nhưng kinh nghiệm cầm đoàn chưa vững lắm, và khác biệt
giữa tổ chức Gia Đình Phật Tử với các tổ chức thanh niên khác chính là cái giới
hạn tuổi tác. Với các tổ chức thanh niên khác, khi qua khỏi một giới hạn tuổi
tác nào đó, họ trở thành phụ huynh, hoặc bạn đoàn, nhưng tổ chức Gia Đình Phật
Tử chúng ta có Bác Gia Trưởng, thì tự nhiên hình thành không chính thức một
hàng lớp các Huynh Trường cao niên, Không còn là Anh là Chị của đoàn sinh nữa,
mà là Chú, là Bác, là Ông, là Bà của các Thiếu niên, Oanh Vũ trong Gia Đình.
Đứng chung trong một vòng tròn,
người điều khiển sẽ khó khăn khi thưa gửi, chẳng lẽ dài dòng thưa quý Chú, Quý
Bác, Quý Ông, Quý bà, Quý Cô Quý Dì… Chính Anh Ngô Mạnh Thu đã tạo ra một
phương thức xưng hô ngắn gọn: Hãy gọi các Huynh Trưởng chung bằng một chữ thưa
Trưởng, và thêm vào chữ Huynh Trưởng cao niên nếu trong văn bản. Giải quyết của
Anh Ngô Mạnh Thu đã lập tức trở thành thông dụng. Chữ Trưởng Thu mà bây giờ ai
cũng gọi đã xóa hẳn chữ Anh Thu trong trí nhớ nhiều người.
Năm 1994, Trưởng Thu và gia
đình rời Việt Nam, trước lúc chia tay, một cuộc trại tổ chức tại Hòn Một Vũng
Tàu, Trại Tuệ Tạng 3, với các Gia Đình Giác Long, Giác Ngạn, và Vĩnh Nghiêm.
Tôi là Huynh Trưởng Điều Hợp cho buổi trại, khi đại diện cho tất cả các Huynh
Trưởng Đoàn Sinh nói lời chia tay với Trưởng Thu, tôi không kiềm được cảm xúc
của mình khi nói tới những thiếu vắng mất mát Trưởng Tâm Hòa đối với chúng tôi
trong lần chia xa ấy. Trưởng Tâm Hòa Ngô Mạnh Thu đã đứng lên, trầm ấm và nhẹ
nhàng như thói quen cố hữu, Trưởng nói là “Sao lại có chuyện chia xa là mất
mát, dẫu rằng không đứng chung một vòng tròn như bây giờ với các em, nhưng lúc
nào anh cũng vẫn chung một suy nghĩ, chung một nỗ lực trong tình Lam như từ bấy
đến nay với các em”.
Mười năm qua, Trưởng Thu luôn
chứng tỏ lời nói ấy trong rất nhiều công việc cụ thể với tập thể áo Lam.
Năm 1995, tôi cùng gia đình
cũng rời Việt nam để định cư tại Hoa Kỳ. Tôi ở miền Đông, Trưởng Thu ở miền
Tây. Ngay khi vừa đến Mỹ, món quà của Tổ Chức Ái Hữu Vĩnh Nghiêm Hải Ngoại gửi
tới với lời nhắc của Trưởng Thu “hãy mau mau ổn định đời sống và bắt tay vào
các sinh hoạt với GĐPT Vĩnh Nghiêm Hải Ngoại” Ở cách xa nhau ba ngàn dặm, mà
hầu như gần gũi cận kề.
Năm 2001, khi dự Đại Hội Lưỡng
Niên Gia Đình Phật Tử Việt Nam Hải Ngoại ở Chùa Pháp Quang, Texas. Chúng tôi
lại có dịp ngồi vòng tròn chuyện trò suốt đêm với nhau. Tôi có dịp hồi tưởng
lại lần đầu gặp gỡ ngày xưa. Cái tôi ghi nhận được là thời gian có thể làm trán
người ta nhăn lại, mắt người ta mờ đi, nhưng dường như lòng người ta đầm ấm
hơn, trí tuệ người ta thâm trầm sâu lắng hơn. Cái nhìn cái nghĩ của Huynh
Trưởng Tâm Hòa Ngô Mạnh Thu không chỉ là Gia Đình Phật Tử Vĩnh Nghiêm nữa mà là
phương hướng hoạt động sao cho hợp với thời đại của tổ chức Gia Đình Phật Tử
Việt Nam. Cái nhìn cái nghĩ của Huynh Trưởng Tâm Hòa Ngô Mạnh Thu không chỉ thu
gọn trong màu áo Lam, mà còn nhìn tới cả thế hệ tuổi trẻ Việt Nam trong và
ngoài nước, Niềm ước mơ của Trưởng tỏa rộng ra cho tất cả Thanh Thiếu Niên Việt
Nam, Những lời ca thật đơn giản cho các cháu tập học tiếng Việt như: “a, con
chào Ba, a, con chào Má”… Những bài viết hướng nỗi nhớ về quê nhà trong loạt
bài phát thanh ” Chúng Ta Đi mang Theo Quê Hương” Những sưu tập tác phẩm bạn bè
như góp tay biên soạn tập ca khúc của Trần Đình Quân, của Nguyễn Đức Quang,
tham gia các hoạt động của các Trung Tâm Việt Ngữ, những sắp xếp cho các buổi
sinh hoạt văn nghệ tại Hội Trường Nhật Báo Người Việt, và rất nhiều công sức
với các tổ chức Áo Lam.
Những hoạt động thật đa dạng và
bận rộn, nhưng nhìn chung lại là những hoạt động trong một phạm trù Văn Hóa mà
thôi. Những vị trí của Trưởng Thu đứng trong mọi công việc cũng thật quá nhiều,
nhưng nói chung vẫn là người tạo chất kết dính nhiều người, và tác động để công
việc đến nơi đến chốn.
Tôi gọi mỗi công việc mà Trưởng
Thu làm là mỗi chuyến bay, Mỗi lần cất cánh bay lên là mỗi lần chung với nhiều
người tạo ra những điều mới lạ trong niềm say mê về sự nghiệp văn hóa dân tộc.
Nhưng khác với các chuyến bay ngày trước là đáp xuống sau khi công việc kết
thúc. Chuyến bay này của Trưởng là chuyến bay dài hơi hơn nhiều, chuyến bay đi
vào các thế hệ Việt Nam tiếp nối mãi mãi cho đến vô cùng. Kết quả của những
công việc Trưởng làm hôm nay, không chỉ gặt hái kết quả bây giờ, mà còn về lâu,
về dài ngày sau, đời này còn có đời sau mỗi khi nhắc tới.
Có điều, họ sẽ không nhắc tới như chúng tôi bây giờ khi thân ái gọi là Trưởng Ngô Mạnh Thu, mà họ sẽ gọi là Nhà Văn Hóa Ngô Mạnh Thu (1938-2004).
NGUYỄN MINH NỮU
9/2021