ĐÊM ĐẠI DƯƠNG
OCEANO NOX
Victor Hugo
(1802-1885)
Ôi ! Biết bao thuỷ thủ, bao thuyền trưởng
Lòng rộn
ràng khi cất bước lữ hành!
Rồi chôn
vùi nơi chân trời u tối
Bao người
đã mất, số phận ác tàn
Biển sâu
mịt mùng, đêm tối không trăng,
Mãi mãi vùi
thân dưới đáy đại dương!
Biết bao
chỉ huy chết cùng đồng đội
Cơn cuồng
phong cuốn hết những trang đời
Trong
thoáng chốc tan biến giữa biển khơi
Nào ai biết
phận người chìm vực thẳm.
Vồ một con
mồi qua từng đợt sóng
Hết lính
thuỷ đến mảnh thuyền dạt trôi.
Nào ai hay,
hỡi những người xấu số,
Thân bồng
bềnh giữa khoảng rộng tối tăm
Trán lạnh
va đập vào tảng đá ngầm.
Thương cha
mẹ vẫn còn nuôi hy vọng
Đã qua đời,
sau bao ngày trông ngóng,
Các anh đi
chẳng thấy hẹn ngày về.
Có những
đêm, trên đống neo rỉ sét
Vui quây
quần, họ thường nhắc đến anh,
Tên tuổi
anh vương vít một thời gian
Với tiếng
cười, khúc hát, chuyện phiêu lưu
Với cái hôn
lén trao người anh yêu,
Các anh giờ
yên nghỉ với rong rêu.
Người ta
hỏi “ Anh giờ đâu rồi nhỉ?
Vua đảo
nào? Hay đến chốn giàu sang?”
Rồi kỷ niệm
về anh bị vùi chôn
Thân dưới
nước, và tên trong ký ức.
Thời gian
qua, tô thêm đậm bóng đen
Trên biển
tối phủ tối niềm lãng quên.
Rồi bóng
anh tan biến trước mắt người,
Kẻ buông
chài, người cày cấy, vậy thôi.
Chỉ những
đêm khi giông bão ngập trời,
Vầng trán
bạc, mỏi mòn, người sương phụ
Còn nhắc
đến anh khi khơi đống tro tàn
Nơi bếp
lửa, trong cõi lòng nát tan.
Khi mắt
khép rồi trong nấm mộ xanh
Hỏi còn gì
vang vọng những tên xưa?
Chẳng phiến
đá nơi nghĩa trang chật chội
Chẳng liễu
xanh rụng lá lúc sang thu
Không cả
điệu hát hồn nhiên, đơn điệu
Của người
hành khất nơi góc cầu xưa.
Họ đâu rồi?
Những người chìm trong tối?
Hỡi sóng
kia, mang bao chuyện đau lòng,
Sóng sâu
thẳm, bà mẹ quỳ khiếp đảm,
Lúc triều
dâng, sóng mang kể cùng nhau,
Nào khác gì
những thanh âm tuyệt vọng
Khi kéo đến
cùng ta lúc đêm thâu.
Trích
từ tập “ Tia sáng và bóng tối “ ( les Rayons et les Ombres ) , đây là một trong
những bài thơ nổi tiếng nhất của Victor Hugo. Tác giả sáng tác bài này tại
Saint-Valéry-sur-Somme khi ông cùng gia đình về nghỉ dưỡng tại khu du lịch này
năm 1837.
Nhan
đề bài thơ trong nguyên bản là Oceano Nox, tiếng la tinh, có nghĩa là Nuit sur
l’océan. ĐÊM ĐẠI DƯƠNG.
Đêm
đại dương muôn đời vẫn thế: Đêm mịt mù và đại dương mênh mông. Mà lại là biển
không đáy và đêm không trăng. ( Dans une mer sans fond, par une nuit sans
lune ). Nên những người lính thuỷ với tâm thế hân hoan, trước cuộc viễn du
với nhiều hăm hở, trong thoáng chốc bị sóng cả dập vùi, “ cơn cuồng phong cuốn
hết những trang đời “, “ nào ai biết phận người chìm vực thẳm “, đời lính thuỷ
chỉ là cuốn sách mỏng, bị bão tố xé nát từng trang, niềm vui thì ngắn mà cái
chết quá thảm thương!
Bài
thơ mở đầu bằng tiếng kêu thương ( Oh! ) và một loạt những điệp từ, câu
cảm thán ( Combien, combien de... ), khắc hoạ nên cảnh tình bi thảm,
giữa đại dương bao la vô tận, con người quá yếu đuối, nhỏ nhoi. Đắm tàu trong
bão tố, cái chết quá đau xót ngậm ngùi, nhất là cho những người ở lại, vẫn ngày
ngày chờ đợi ngóng trông. Cha mẹ họ ban đầu còn hy vọng, mà người đi có trở lại
bao giờ, rồi mỏi mòn khắc khoải trên bãi trên bờ, rốt cuộc cũng theo nhau khuất
núi.
(
Oh ! que de vieux parents, qui n’avaient plus qu’un rêve,
Sont
morts en attendant tous les jours sur la grève
Ceux
qui ne sont pas revenus! )
Mỗi
tối đến, trong những mái nhà êm ấm, cũng có người nhắc đến các anh, cũng gợi
lại qua tiếng cười, khúc hát, qua nụ hôn trộm lén trao người anh từng hẹn ước,
qua những chuyện phiêu lưu họ kể cho nhau nghe.
Mãi
vẫn không thấy anh trở về. Cũng có người băn khoăn tự hỏi: hay các anh đã trở
thành vua hải đảo? hay là bỏ quê hương tìm chỗ giàu sang?
Thế
nhưng có ai dừng được dòng chảy thời gian? Sẽ đến lúc chẳng ai còn nhớ nữa, kỷ
niệm về anh sẽ bị vùi chôn, thân trong nước và tên trong ký ức. Thời gian qua,
tô thêm đậm bóng đen, trên biển tối phủ tối niềm lãng quên.
(
Puis votre souvenir même est enseveli.
Le
corps se perd dans l’eau, le nom dans la mémoire.
Le
temps, qui sur toute ombre en verse une plus noire,
Sur
le sombre océan jette le sombre oubli.)
Biết
làm sao được? Lãng quên là quy luật khắc nghiệt của thời gian. Không ai nhớ, vì
ai cũng phải lo việc mình. “ Kẻ buông chài, người cày cấy, vậy thôi“. Duy chỉ
còn có người vợ goá, đau xót nhớ thương người thân yêu, lúc đêm khuya mưa bão
thét gào, còn nhớ anh trong nỗi buồn tê tái, ngồi khêu lại nơi bếp lửa lớp tro
tàn, và cả tro của cõi lòng nát tan.
(
Seules, durant ces nuits où l’orage est vainqueur,
Vos
veuves aux fronts blancs, lasses de vous attendre,
Parlent
encor de vous en remuant la cendre
De
leur foyer et de leur cœur! )
Thế
là hết. Chết không nấm mồ. Nghĩa trang buồn không cả bia mộ. Không cả hình ảnh
cành liễu rủ. Không tiếng ca buồn của người hành khất nơi góc cầu xưa.
Bỗng
vang lên lời thảng thốt của nhà thơ: “ Họ đâu rồi? Những người chìm trong tối?
“ Câu hỏi tu từ như một cách khơi gợi, niềm cảm thông, chia sẻ nỗi đau. Cùng
với sóng, mỗi chiều lúc triều dâng, chứng nhân bao câu chuyện đau lòng, nhà thơ
suy ngẫm về số phận con người, vốn hữu hạn trong thời gian và không gian vô
hạn.
ĐÊM
ĐẠI DƯƠNG, bài trữ tình trong dòng thơ lãng mạn, vẫn đậm đà tính triết lý, nhân
văn, vượt qua biên giới địa lý và tháng năm, vẫn ngời sáng như một viên ngọc
quý!
THÂN TRỌNG
SƠN
dịch và
giới thiệu
(4/2019)
OCEANO
NOX
Oh! combien de marins, combien de
capitaines
Qui
sont partis joyeux pour des courses lointaines,
Dans
ce morne horizon se sont évanouis!
Combien
ont disparu, dure et triste fortune!
Dans
une mer sans fond, par une nuit sans lune,
Sous
l’aveugle océan à jamais enfouis!
Combien
de patrons morts avec leurs équipages!
L’ouragan
de leur vie a pris toutes les pages
Et
d’un souffle il a tout dispersé sur les flots!
Nul
ne saura leur fin dans l’abîme plongée.
Chaque
vague en passant d’un butin s’est chargée;
L’une
a saisi l’esquif, l’autre les matelots!
Nul
ne sait votre sort, pauvres têtes perdues!
Vous
roulez à travers les sombres étendues,
Heurtant
de vos fronts morts des écueils inconnus.
Oh
! que de vieux parents, qui n’avaient plus qu’un rêve,
Sont
morts en attendant tous les jours sur la grève
Ceux
qui ne sont pas revenus!
On
s’entretient de vous parfois dans les veillées.
Maint
joyeux cercle, assis sur des ancres rouillées,
Mêle
encor quelque temps vos noms d’ombre couverts
Aux
rires, aux refrains, aux récits d’aventures,
Aux
baisers qu’on dérobe à vos belles futures,
Tandis
que vous dormez dans les goémons verts!
On
demande : -- Où sont-ils ? sont-ils rois dans quelque île?
Nous
ont-ils délaissés pour un bord plus fertile? -
Puis
votre souvenir même est enseveli.
Le
corps se perd dans l’eau, le nom dans la mémoire.
Le
temps, qui sur toute ombre en verse une plus noire,
Sur
le sombre océan jette le sombre oubli.
Bientôt
des yeux de tous votre ombre est disparue.
L’un
n’a-t-il pas sa barque et l’autre sa charrue?
Seules,
durant ces nuits où l’orage est vainqueur,
Vos
veuves aux fronts blancs, lasses de vous attendre,
Parlent
encor de vous en remuant la cendre
De
leur foyer et de leur cœur!
Et
quand la tombe enfin a fermé leur paupière,
Rien
ne sait plus vos noms, pas même une humble pierre
Dans
l’étroit cimetière où l’écho nous répond,
Pas
même un saule vert qui s’effeuille à l’automne,
Pas
même la chanson naïve et monotone
Que
chante un mendiant à l’angle d’un vieux pont.
Où
sont-ils, les marins sombrés dans les nuits noires?
Ô
flots, que vous savez de lugubres histoires!
Flots
profonds redoutés des mères à genoux!
Vous
vous les racontez en montant les marées,
Et
c’est ce qui vous fait ces voix désespérées
Que
vous avez le soir quand vous venez vers nous!
VICTOR
HUGO
(1802-1885)
Bấm vào ảnh dưới đây để nghe đọc bài thơ
OCEANO NOX của VICTOR HUGO
