Trước
khi về Việt Nam, Phạm Cao Hoàng gọi điện thoại cho tôi và chuyển lời của gia
đình Doãn Dân nhờ tôi khi về Việt Nam thì liên lạc với nhà thơ Trần Huiền Ân ở
Tuy Hòa để nhận giùm một xấp di cảo viết
tay của Doãn Dân mà Trần Huiền Ân còn giữ được để đem về Mỹ cho gia đình. Tôi
nhận lời ngay, vì lòng kính trọng đối với nhà văn Doãn Dân (1938 - 1972) một
nhà văn đã tử trận từ năm 1972 khi mới 34 tuổi, và đang trong thời kỳ phát triển
nhất của văn nghiệp, để lại lòng tiếc thương vô hạn trong văn giới. Hơn nữa, tôi cũng tha thiết muốn gặp nhà thơ Trần Huiền Ân, một tác giả lão thành mà ngay khi còn là học sinh bậc tiểu học
tôi đã từng có dịp được học thuộc lòng trong sách giáo khoa những bài thơ thấm
đẫm tình quê của ông:
Tuổi niên thiếu vốn nhiều mơ lắm ước
Tôi đã nuôi trong trí chuyến đi dài
Biết bao giờ cho thỏa được lòng trai
Chân bé quá, không mang hài vạn dặm
Để ngày tháng vơi đôi phần thăm thẳm
Bản đồ đây tôi dự ước hành trình…
Giữa phương Nam biển dội sóng thanh bình
Tôi sẽ lấy Côn Sơn làm khởi điểm
Sau giây phút để tâm hồn mặc niệm
Lắng không gian nghe tiếng gọi tiền nhân
Đường thênh thang chí quyết cũng xem gần…
(Chuyến Đi Dài của Trần
Huiền Ân trong bộ sách giáo khoa Việt Ngữ Tân Thư Xuất bản năm 1961)
Thật nhanh chóng, ngày
hôm sau, tôi nhận được email của Trần Huiền Ân mời ra
chơi với anh ở Tuy Hòa. Là một tác giả nổi tiếng và cao niên nên lời mời của anh
thật trân trọng đối với tôi. Tôi trả lời anh là em sẽ ra thăm anh vào khoảng cuối
tháng 6/2022 này.
Mấy
hôm sau, Phạm Cao Hoàng nói rằng sợ đường
quá xa và thời gian của tôi khi ở Việt Nam không dài, cho nên anh đã nhờ một người em đem tập bản thảo Doãn Dân về Saigon. Và tôi có thể dễ dàng liên lạc nhận di cảo đem về. Phạm Cao Hoàng nói thêm nếu có thể được,
ông cũng nên đi một chuyến ra Tuy Hòa gặp Trần Huiền Ân, còn chuyện di cảo Doãn Dân thì sắp xếp như vậy.
Dù lý do đi Tuy Hòa để nhận di cảo của nhà văn Doãn Dân không cần thiết nữa, nhưng tôi vẫn giữ ý định muốn đi Tuy Hòa một chuyến vì muốn gặp và kết giao với một tác giả mà tên tuổi và tác phẩm đã được biết từ thời học trò. Thêm vào đó, Tuy Hòa là một nơi chưa từng đi tới nhưng thật gần gũi quen thuộc khi còn là thanh niên, sinh hoạt với Phong Trào Du Ca đã từng nghe và yêu thích ca khúc Chiều Qua Tuy Hòa của Nguyễn Đức Quang, giai diệu êm êm dịu buồn mà tôi mơ màng như thanh âm của một nơi chốn thiên nhiên an bình và tình người nồng ấm:
Ngày xưa tôi đã đi qua Tuy Hòa
Trời xanh le lói bao mộng mơ
Đàn chim tung cánh bay bay đầu gió
và đâu đây tiếng sông bồi phù sa
Ôi, những chiều mây vắt ngang
lưng đèo
Vọng Phu đưa mắt cũng buồn thêm…
Hai tuần đầu tiên khi về tới Saigon là hai tuần
bận rộn với rất nhiều các gặp gỡ chí tình cùng người thân và bạn bè thân thiết
cũ, tôi lại nhận được email của Trần Huiền Ân
thăm và hỏi có ý định ra Tuy Hòa không. Và câu trả lời của tôi khẳng định
sẽ đi. Hốm đó, khi ngồi uống cà phê sáng với Hoàng Khởi Phong và Đoàn Văn
Khánh, tôi nói ý định của mình, sẽ đi bằng xe lửa ra Tuy Hòa. Hoàng Khởi Phong
gọi ý đi một mình rất buồn, sao không rủ thêm bạn bè, thuê một chiếc xe khứ hồi
làm một chuyến du lịch vừa thăm người vừa thăm cảnh luôn. Ý kiến quá hay, tôi ngỏ lời mời và thật
vui khi nhận được câu trả lời đồng thuận của năm người nữa. Tiếc là trước chuyến
đi một ngày, anh Hoàng Khởi Phong có con gái từ Mỹ bất ngờ về nước nên không thể
tham dự. Còn lại chúng tôi có Nguyễn Minh Nữu, nhà thơ Đoàn Văn Khánh, nhà biên khảo Hoàng Kim Oanh, nhà thơ Nguyễn Kiều Phương, nhà báo Minh Lương và nhà văn Nguyễn
Châu. Tất cả đều là những người cầm bút, nghe danh và quý trọng tài năng, tư
cách của anh Trần Huiền Ân nhưng chưa bao giờ gặp mặt nên muốn tham gia gặp gỡ anh một lần.
Xe rời Saigon lúc 4 giờ sáng, trên xe có 4 người. Hoàng Kim Oanh có một tiết dạy học buổi sáng, nên sẽ đáp máy bay ra Tuy Hòa sau giờ dạy. Nguyễn Châu thì ở Dầu Giây nằm trên lộ trình nên xe sẽ ghé Dầu Giây ăn sáng và đón Nguyễn Châu cùng đi. Sau đó chạy thẳng ra Tuy Hòa, đến Tuy Hòa vào khoảng 4 giờ chiều, khi xe chạy ngang cây cầu dài để vào thành phố, thì được biết đây là cây cầu mới được xây dựng và khánh thành năm 2019.
Theo bản tin của VnExpress ngày 26/3/2019 thì :
“Ngày 26/3 Sau hơn một năm khởi
công, cầu Đà Rằng bắc qua sông Ba (TPTuy Hòa) đã hoàn thành, dự kiến thông xe
cuối tháng 3. Đây là cầu dài nhất trên
quốc lộ 1A qua miền Trung. Cầu dài 1,6 km, rộng hơn 10 m với hai làn xe cơ giới, dải phân cách và
làn đường đi bộ. Dự án có tổng vốn hơn 340 tỷ đồng, do Ban quản lý dự án
Thăng Long làm chủ đầu tư. Theo
Sở Giao thông Phú Yên, cầu Đà Rằng
cũ được xây khoảng 50 năm, hiện xuống
cấp nghiêm trọng. Trước đây, các xe có tải trọng lớn từ trung tâm TP Tuy Hòa muốn qua phía Nam và
ngược lại, phải đi đường vòng qua cầu Hùng Vương, mất khoảng 5-7 km.
“Cầu
Đà Rằng dài hai mươi mốt nhịp
Chàng
bỏ ta đi biền biệt bấy lâu
Ngày
xuân con cá giải sầu
Trông
chàng chẳng thấy chàng đâu hỡi chàng”.
Theo
tư liệu của anh Trần Huiền Ân cho biết thêm rằng:
Cây cầu ghi trong ca dao là: “Cầu
do Công
binh VNCH xây dựng, khởi công 2/9/1969, hoàn thành 15/1/1971. Dân gian hay gọi “cầu hăm mốt nhịp”
cũng có khi gọi cầu Dài.
Cả
nhóm gặp nhau tại một khách sạn đã thuê trước trên mạng, nghỉ ngơi chút xíu trước
khi lật bản đồ tìm địa chỉ nhà Trần Huiền Ân. Nhà anh là một khu đất lớn , mặt tiền dành
cho con trai xây nhà, chừa lại một ngõ nhỏ khoảng hai thước, sâu vào trong vài
chuc mét mới là nơi anh cư trú như ở ần,
rộng rãi với phòng khách, lên lầu có bốn phòng để đọc sách, phòng thờ tổ
tiên, 2 phòng ngủ. Khi xe đến cửa, từ bên trong, một cụ già 85 tuổi, dáng người
đậm thấp, tóc bạc trắng, nhanh nhẹn bước ra tươi cười chào đón. Chúng tôi đồng
loạt ồ lên ngạc nhiên và vui mừng khi thấy dáng vóc trẻ trung, hồn hậu của một
tác giả nghe tên tuổi từ bấy lâu nay.
Trần
Huiền Ân mời ngồi quanh bàn trà thơm, và đưa tặng mỗi người một cuốn sách mới
nhất của anh viết về tình Phú Yên, mỗi cuốn sách đã được bọc bằng dải băng giấy
đỏ, trên đó, in sẵn hàng chữ đề tặng tên của từng người rõ ràng. Cách cư xử thật
trang trọng của một nhà thơ lão thành đầy chất sư phạm.
Trần
Huiền Ân tên thật là Trần Sĩ Huệ, sinh năm 1937 tại Phú Yên.
Sinh ra, lớn lên và sống gần như suốt đời với vùng đất quê nhà. Trần Huiền Ân là nhà giáo, nhà thơ, nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa, văn học dân gian và cũng có thể gọi ông là một nhà Phú Yên học. Trong cuộc đời thăng trầm của ông, có lúc ông sống bằng nghề tay trái là Vẽ (vẽ quảng cáo, bảng hiệu, bích chương).
Ông đã có trên 40 cuốn sách được xuất bản. Tác phẩm đầu tiên : Thuyền Giấy (Tập thơ – NXB Bách Khoa SG –
1967). Trước đó, ông có nhiều thơ đăng báo, nhiều nhất là các báo giáo dục
thiếu nhi như Tuần báo Tuổi Xanh do nhà giáo Bùi Văn Bảo chủ trương, tạp chí Bách Khoa của Lê Ngộ Châu Thơ của
ông đã được chọn để sử dụng làm bài học thuộc lòng trong bộ sách giáo khoa Việt Ngữ Tân
Thư (1961) Tân Việt Văn (1964).
Đây là bài thơ Thuyền
Giấy, bài thơ dùng để đặt tên cho tập thơ đầu tiên của ông:
Thuyền Giấy
Mưa
đã tạnh nước ven bờ đại lộ
Lững
lờ tan bong bóng chảy về xuôi
Đang
rảo bước anh dừng chân giữa phố
Bởi
tiếng em cười chứa vạn niềm vui
Bàn
tay bé em thả con thuyền bé
Xếp
vụng về - góc giấy chực xòe ra
Không
có gió nên thuyền trôi rất nhẹ
Em
dõi theo và hát khẽ: Dô ta
Anh
vụt nhớ ngày xưa năm sáu tuổi
Trời
quê hương nhiều mây trắng mây xanh
Mấy
anh em suốt ngày chơi với suối
Thả
những con thuyền vun vút lao nhanh
Anh
bỗng thương em: thị thành chật chội
Một
nhánh khe nào thấy để mà tìm
Thì
mong gì vừa ngửi mùi hoa gối
Vừa
thả thuyền vừa nghe bản đàn chim?
Em
nhanh nhẩu vói bàn tay đón vớt
Con
thuyền lên đem thả lại từ trên
Anh
muốn đến hôn mái đầu non nớt
Tia
mắt em – trời – biết thuở nào quên
Anh
chợt hối: thị thành dù chật chội
Vẫn
có dòng mơ bến mộng khơi nguồn
Thả
đi em… mai thuyền xa đô hội
Nhập
bạn bè say lướt sóng trùng dương
(1963).
Với
bốn tập thơ xuất bản lần lượt Thuyền Giấy
( 1957) Năm Năm Dòng Sông Thơ (1973) Lời Trên Lá (1997)
Rừng Cao (2007) ông ngừng lại khá lâu về thơ, tới 15 năm mới in lại tập
Thuyền Sông Lá Rừng 2022.
Khi
thực hiện phần chuyên mục cho tác giả Trần Huiền Ân, Phạm Cao đã ghi nhận về
anh như sau:
“Trần Huiền Ân là một trong
những cây bút chủ lực của bộ môn thơ trên tạp chí Bách Khoa ở Sài Gòn trước
1975. Thơ ông đậm chất quê hương và tình tự dân tộc. Ông cẩn thận, kỹ lưỡng từng
câu từng chữ. Chữ nghĩa của ông uyên thâm, kỹ thuật điêu luyện, ý tưởng sâu sắc
và thơ ông tạo nhiều cảm xúc cho người đọc. Thành công nhất của Trần Huiền Ân
là ông đã có được một sắc thái riêng, một giọng thơ riêng, không lẫn lộn với bất
cứ tác giả nào khác
Sở trường của Trần Huiền Ân
là thơ vần 7 chữ hoặc 8 chữ. Thơ ông gieo vần rất chuẩn mực nhưng khi đọc chúng
ta thấy câu chữ rất tự nhiên, ý tưởng mạch lạc, không có gì là gượng ép.”
Trong
tổng mục các sách đã xuất bản, chúng ta dễ dàng nhìn thấy tác phẩm của Trần Huiền
Ân có thể chia ra thành ba đề mục :1/
Thơ văn quê hương, tình tự dân tộc, 2/ các sáng tác thơ văn dành cho giáo dục
và 3/ Biên khảo địa lý, lịch sử, văn hóa đất Phú Yên.
Phân
loại là vậy cho dễ tra cứu, nhưng nhìn về tổng thể, tất cả các tác phẩm của
ông, đều là những kiến văn thu thập được từ các tư liệu ngày xưa, những nhận định
từ hiện tại, khéo léo thêm vào các hoàn cảnh khác nhau để nhằm vào trao truyền
kiến thức cho đời sau, giáo dục con người về tình yêu quê hương đất nước,
trân trọng và tôn kính những tình cảm với
cha mẹ, tổ tiên, thầy cô, bạn hữu, anh chị em. Hay nói một cách ngắn gọn hơn,
Trần Huiền Ân chính là một tác giả dành một đời cho giáo dục.
Những
biên khảo của Trần Huiền Ân ngoài đề tài địa lý, lịch sử và văn hóa đất Phú
Yên, ông còn dành ra cả gần 20 bài viết dài nghiên cứu và giới thiệu về ca dao
Việt nam chia ra từng đề mục như: A và B trong ca dao. Cây cỏ trong ca dao ,Động
vật trong ca dao. Nhất nhì tam tứ trong ca dao, Phú Yên, dọc đường ca dao. Thời
gian trong ca dao. Trời đất trong ca dao. Với kiến văn sâu rộng, lời văn giản dị
dễ hiểu, các bài viết của ông rất hữu ích cho người đọc.
Buổi
tối hôm đó, anh Trần Huyền Ân có nhã ý mời mọi người dùng cơm chiều ở nhà hàng
Sông Ba, nằm bên cạnh cây cầu Đà Rằng cũ, nổi tiếng gần trăm năm. Tôi thưa
với anh, từ phương xa, Phạm Cao Hoàng đã hỗ trợ chi phí về để tụi em chào mừng buổi
gặp ngày hôm nay với anh. Nhìn anh tay nâng ly bia, nụ cười tươi tắn và phúc hậu,
trò chuyện hào sảng bên cạnh các bạn mới cũ mà lòng rất xúc động. Hôm đó, ngoài
nhóm 5 người chúng tôi, còn có con trai của anh, và nhà thơ Triều Hạnh (tác giả
tập thơ Còn Thương Chiếc Lá mà anh đã viết
bài giới thiệu) nhà thơ Đoàn Thị Phú Yên và phu quân là anh Nguyễn Văn Danh. Cuộc
trò chuyện lan man về rất nhiều đề tài văn học, lịch sử đất Phú Yên, kỷ niệm với
nhà văn Doãn Dân khi ông đóng quân ở Phú Yên và kết bạn với Trần Huiền Ân, câu
chuyện gửi bài cho báo Tuổi Xanh đưa đến tác phẩm dược in trong sách giáo
khoa và cả những sinh hoạt thường nhật của Trần Huiền Ân trong một ngày. Nghe ông kể kỷ niệm sáng tác thời sau 1975, với cái máy đánh chữ cũ lóc cóc trên căn gác nhỏ, với sự nhòm ngó của lối xóm và địa phương:
Một hôm, ông Tổ dân phố nhà ở đầu hẻm tạt vào, thấy ông ta đang đánh máy.
Ông Tổ dân phố già có một thời làm nhân viên chụp ảnh cho Ty Cảnh sát, sợ cũng
mang tiếng là cảnh sát , để gỡ cái tiếng ấy, luôn luôn tích cực trong công
tác mong bù đắp lại. Ông Tổ dân phố già
ghé hôm trước thì hôm sau ông Sáu thợ hồ nhà bên cạnh ngoắc ra nói nhỏ :
- Này , anh Tám ơi, tôi nghe ông Mười nói bữa nào vào “hốt cốt” đó…
- Hốt cốt cái gì ? Ông ta hỏi.
- Máy đánh chữ. Ông Sáu thợ hồ đáp.
Chiếc máy đánh chữ bị hốt cốt thật. Ông ta không biết có phải do Tổ dân phố
không, chẳng dám hỏi, chẳng dám nói… Hôm họp dân, ông Khu phố trưởng (cấp trên
của tổ) cũng là người có dính dáng đến ngành cảnh sát chế độ cũ, đưa sự việc ra
như một lời cảnh cáo.
Tưởng như thế là qua, chứng nào tật ấy, ông ta lại mua máy đánh chữ.
Lần này ông ta hết sức cẩn thận. Để tránh những lời bép xép trẻ con, việc
có máy đánh chữ phải kín đáo với mấy đứa cháu nhỏ trong nhà, không cho chúng
biết điều gì. Khi cần, đợi đến tối, đóng hết cửa lại, khóa cổng… mới đánh máy.
Đánh xong cất vào tủ đứng.
Ông ta tạm bằng lòng cho
tới lúc… một buổi sáng dậy sớm tập thể dục, ông Chín nhà phía trước nói :
- Hồi hôm thức khuya, nghe
đánh máy lóc cóc cả đêm mà sáng vẫn dậy sớm, anh Tám giỏi thiệt.
(Trích lại từ truyện ngắn Ba Năm Nắng Một Ngày
Mưa của Trần Huiền Ân)
Chuyến
đi ghi lại kỷ niệm của nhóm người đến thăm anh hôm đó. Khi về lại Saigon, Nguyễn
Kiều Phương đã kính trọng gọi anh là Thầy, đã ghi lại:
“Thời gian đối với thầy vô cùng quý báo bởi vậy
cho nên thầy có những nguyên tắc riêng hạn chế tiếp xúc. Lần gặp gỡ này do tôi
may mắn đi cùng với nhà văn Nguyễn Minh Nữu nên được cơ duyên bởi thầy nhận lời
tiếp anh Nguyễn Minh Nữu sau nhiều từ chối với vài người trước đó. Và thật vô
cùng xúc động khi tôi chứng kiến cảnh chị Hoàng Kim Oanh cố gắng tận dụng vài
phút giây cuối cùng trước khi ra về để xin thầy cho phép QV làm một chuyên đề về
thầy với một lý do hết sức cảm động và thuyết phục rằng: không phải viết cho
chúng ta mà tụi em viết để dành cho con cháu sau này biết về một người thầy.”
Hoàng
Kim Oanh gửi ra tặng anh mấy tấm hình chụp khi đến thăm với những dòng thư trân
trọng:
Chuyến đi miền Trung và cuộc hạnh ngộ với một tác giả tiêu biểu của Tuy Hoà mà em trước giờ vốn chỉ "văn kỳ thanh" thật sự quá nhiều ấn tượng. Chỉ mới gặp anh lần đầu mà xúc động tình cảm của anh chị lắm. Nhớ mãi hình ảnh chị nắm tay em dắt vào phòng chỉ cái giường bảo để dành cho anh Nguyễn Minh Nữu ra ở. Hỏi em ra ở được không? chị gật đầu: được chớ. Thương hết sức. Riêng anh, phút đầu đã cho em nhiều ấn tượng quý mến. Giản dị, chu đáo, mà sâu sắc, uyên bác thật đáng nể. Cầm món quà chữ anh cẩn thận ghi tên từng người dán sẵn mà thật bất ngờ trân trọng, quý làm sao và cũng nể làm sao cung cách một đàn anh tên tuổi... Hy vong anh cho phép em thỉnh thoảng thăm hỏi chuyện trò nhé. Em xin gửi anh vài tấm ảnh đẹp làm kỷ niệm.
Với
tôi, những cảm xúc vẫn thật đầy, và nhớ mãi cái nắm tay của chị Trần Huiền Ân,
Người phụ nữ trên 80 tuổi, gầy guộc sau cơn trọng bệnh vừa hồi phục, âu yếm
khoác tay tôi đưa lên lầu, chỉ vào một căn phòng nhỏ, bố trí sẵn giường nệm
chăn mền, bên cạnh cửa sổ nhìn ra hàng cây xanh ngắt trổ hoa tím lung linh bên
ngoài, và nói: “Khi nghe tin em sẽ ra Tuy
Hòa, anh chị đã sắp xếp sẵn chỗ để em nghỉ ngơi mấy ngày ở đây…”
Tôi
xúc động tê người với cái tình tri giao mới gặp lần đầu của anh chị. Tôi cám ơn
lời giới thiệu chí tình của Phạm Cao Hoàng để tôi được đón tiếp như vậy, và tôi
hiểu được cái gọi là HUYỀN ÂN trong đời sống. Cám ơn anh chị Trần Huiền Ân.
Nguyễn
Minh Nữu
Tháng 8/2022.
