Tổ chim dồng dộc - Nguồn ảnh: Google image
Thao bắt xe đò về
quê từ sáng sớm, lộ trình từ Sài Gòn về Cần Thơ ngót nghét gần 180 cây số, nếu
thời tiết thuận lợi và không có vấn đề gì làm ách tắt giao thông giữa đường thì
trung bình khoảng ba tiếng đồng hồ là xe về đến bến . Nhưng Thao không xuống bến mà xuống trạm nhà xe bên nầy bờ
Bình Minh rồi bắt xe ôm về quê theo đường lộ cũ dọc theo sông Hậu về Phong Hòa
thuộc huyện Lấp Vò Đồng Tháp. Lần nầy có lẽ là lần lâu nhất Thao về thăm nhà
sau những năm rời quê lên thành phố học và tìm được công ăn việc làm trên ấy,
công việc cuốn theo công việc nên đôi khi Thao quên hẳn còn có một chốn quê
hương để nhớ để quay về. Mẹ Thao, người đàn bà hiền hậu một đời chăm lo cho gia
đình con cái sau khi chồng mất, biết tánh thằng con trai hơi hậu đậu hay quên
nên thường nhắc khéo Thao những ngày giổ kỵ trong gia đình bên nội cũng như bên
ngoại, nhất là ngày giổ của ông già để nhớ liệu mà thu xếp chuyện cơ quan để về. Cũng
may Thao còn có đứa em gái làm cô giáo đã lập gia đình sống gần đó nên Thao
cũng yên tâm phần nào. Từ ngày ba mất đi, mẹ phải cáng đáng hết công chuyện ruộng
rẩy, vườn tược buôn bán đắp đổi lo lắng cho anh em Thao ăn học đến nơi đền chốn,
anh lại không giúp đở gì nhiều cho mẹ nên Thao đôi lúc cũng áy náy trong lòng,
đôi lần anh chậc lưỡi nghĩ thầm: Thôi cố gắng cày thêm một thời gian nữa, dành
dụm có tiền mua được nhà rước mẹ lên ở chung để tiện chăm sóc mẹ lúc ốm đau bệnh
tật, còn nhà cửa ruộng vườn giao lại cho vợ chồng đứa em gái quản lý trông coi.
Thao từng nói ý định nầy với mẹ nhưng bà đã gạt đi không bằng lòng: Sống ở nông thôn quen rồi, hơn nữa còn mồ mã ông
bà ở đây bỏ thế nào được hở con? Lần nầy Thao về ngoài việc nhắc lại với mẹ ý định
dạo trước mà còn muốn qua nhà Ngà đốt nén nhang cho chú Năm Thàng, ba Ngà, người
hàng xóm tốt bụng đã đở đần mẹ rất nhiều trong những lúc khốn khổ gieo neo từ khi
ba anh mất đi. Ngày chú mất Thao đang đi công tác xa ở Hà Nội, mẹ điện báo tin
nhưng anh không về được vì công việc còn đang lở dở. Mới đây chú Năm mất gần một
tháng rồi còn gì.
Lan man nghĩ ngợi thì chiếc xe ôm đã dừng lại bên kia cầu
Mương Khai, chú tài xế dừng lại nói:
- Đã đến nơi rồi đó anh.
Thao bước xuống xe lấy tiền trả không quên nói lời cám
ơn rồi xốc lại ba lô trên vai đi dọc theo bờ kênh để về nhà.
Dòng kênh đỏ một màu phù sa đang chảy xuôi ra sông cái,
nước đang ròng. Hôm qua chắc có một đám mưa qua đây nên cây cối hai bên đường có
một màu xanh tươi, ánh nắng vàng tươi rực rỡ, bầu trời trong xanh thật đẹp, mặt
đường xi măng còn loang loáng nước. Con đường nầy ngày xưa quá đổi quen thuộc với
anh, ngày ấy nó chỉ là con đường đất nhỏ, mỗi ngày Thao, Ngà và biết bao đửa học
trò nhỏ khác trong xóm đi ngang đây để đến ngôi trường tiểu học nằm trên đường tỉnh
lộ. Mùa nắng thì không sao chứ mùa mưa thì bùn đất nhảo nhẹt đi té lên té xuống
nếu chẳng may đứa nào sơ ý chụp ếnh thì có nước quay về bỏ học buổi ấy mà lại
làm trò cười cho bọn trẻ. Lớn lên một chút vào trung học trường càng xa hơn, mấy
năm đầu Thao vẫn cuốc bộ đến trường, sau mẹ dành dụm mua cho anh chiếc xe đạp,
anh cho Ngà quá giang đến trường. Ba năm trung học phổ thông cũng qua vèo trong chớp mắt cho đến ngày anh
đi xa.
Thao về đến nhà đã hơn 10 giờ, mẹ mừng lắm. Mặc dù Thao
đã điện về báo trước nhưng mẹ vẫn xúc động nắm tay anh, giọng run run:
- Thằng cha mầy bây giờ mới về. Từ sáng đến giờ tao
trông mãi.
Thao cười cười nói đùa cho mẹ vui:
- Má trông con hay trông con dẫn con dâu của má về vậy?
Thím tư trố mắt long lanh nhìn Thao:
-Thiệt hôn? Con nói thiệt hôn để má mừng.
Thao vừa nói vừa đi ra chái bếp đến bên lu nước rửa mặt:
- Thiệt mà, nhưng để người ta chịu con mới đưa về ra mắt
má chớ.
Thao đang xối nước rửa mặt, rửa chân rồi vốc nước lên
tóc cho mát, bỗng nghe ngoài cổng có tiếng Trâm em gái mình vọng vào:
- Anh Thao về rồi hả má.
- Ừ! Nó vừa mới về, đang rửa mặt phia sau đó.
Thao lau mặt bước vào nhà, Trâm nhìn anh cười vui vẻ:
- Em có đem mấy trái sầu riêng qua cho anh nè, nhớ hồi ở
nhà anh thích ăn sầu riêng lắm mà.
- Em còn nhớ anh thích sầu riêng lắm hả?
- Ờ! Sầu riêng sầu chung gì cũng là sầu thôi ông anh
ơi.
Thao chưng hửng chưa biết Trâm muốn nói gì. Trâm thủng
thẳng nói:
- Em vừa đi ngang qua nhà chị Ngà, cho chỉ hay hôm nay
anh về. Chị nhắn anh rảnh qua nhà chị chơi đó.
Thao nhìn má ngầm hỏi:
- Con qua nhà Ngà đốt một nén nhang cho chú năm đi con
cho con Ngà nó vui. Ngày chú năm mất con không về nên được thì qua bên ấy vừa đốt
nhang tưởng niệm chú năm vừa thăm con Ngà cho phải phép con ạ.
- Con cũng định qua thăm Ngà và đốt nhang cho chú năm đó
chứ má.
Quay sáng nói với Trâm:
- Em ở đây chơi với mà anh đi qua bên Ngà một lát rồi về
nghe.
Thím tư nói với theo khi Thao bước ra cổng: nói với
theo:
- Nhớ về sớm ăn cơm nghe con, má chờ.
Thao không nói gì bước ra ngoài. Nhà Ngà cách nhà Thao một
đoạn đường khoảng cây số, phải qua một con rạch nhỏ, ngày trước có cây cầu dừa
bắc ngang qua, bây giờ được thay bằng chiếc cầu xi măng đủ để hai chiếc xe máy
qua lại. Thao vừa bước vào nhà, Ngà đang lui cui trong bếp nói vọng ra và bước
ra ngoài:
- Ai vậy, Thao phải không?
- Ừ! Thao đây, sao Ngà biết hay vậy?
- Hồi nảy Trâm mới đi ngang qua nói cho Ngà biết mà.
- Thao đốt nhang cho chú Năm nhé. Xin lỗi Ngà ngày chú
năm mất Thao đi công tác xa không về được.
Ngà chớp chớp mắt có vẻ buồn:
- Ngà biết. Thím tư có nói cho Ngà hay lúc đó Thao đang
ở Hà Nội mà. Trước khi mất ba cứ nhắc Thao mãi.
Thao đốt nhang cắm vào lư hương trên bàn thơ, nhìn bức ảnh
của chú năm ánh mắt có vẻ trầm tư như muốn nói với Thao điều gi. Ngà dẫn Thao
qua chái bếp, chỉ vào mấy tổ chim dồng dộc treo dài theo chái bếp mà chú năm lưu
giữ sau mỗi mùa chim dồng dộc đến xây tổ
rồi bay đi, Ngà nói:
- Ba nhắn khi nào Thao về chỉ cho Thao mấy tổ chim dồng
dộc nói Thao thích cái nào lấy về, đem lên thành phố treo cho vui để đở nhớ nhà
nhớ quê vậy mà.
Nghe Ngà nói Thao bỗng xúc động rân rấn nước mắt, Thao
hiểu chú năm muốn gởi gấm điều gì qua câu nói đó. Thao nhớ hồi nhỏ mình là đứa
trẻ nghịch ngợm quấy phá nhất, anh thường hay lén qua vườn nhà hàng xóm để hái
trộm trái chín để ăn, không việc nào của bọn trẻ trâu mà Thao không tham gia,
nhất là vụ leo lên mấy cây cao để bắt chim non để nuôi hay trộm trứng về luộc ăn.
Thao leo trèo như khỉ, thậm chí những cành nhỏ chơ vơ rìa ngoài mé sông giáp nước
anh cũng không sợ. Thím tư nhiều lần la mắng hoặc đòn roi trước những trò nghịch
ngợm tai quái có một không hai mà anh vẫn không từ bỏ.
Có lần Thao đến nhà chú năm gởi một ít trái cây chín
bói ở vườn nhà biếu chú, chú bào Thao đi theo chú ra sau vườn. Sau vườn nhà chú
là khoảng đất khá rộng chú trồng rau màu để bán và cải thiện bửa ăn, xung quanh
là những hàng tre tàu cao ngút ngắt, một hàng me keo lá nhỏ li ti, có cả một rặng
trâm bầu đang mùa ra hoa. Hai chú cháu nhìn về phía trước, chú chỉ vào đám tre
tàu:
- Cháu có thấy gi đó không?
Tôi hơi ngơ ngác nhìn theo tay chú, lớ ngớ hỏi:
- Thấy gì hả chú?
- Mấy con chim đó.
- Cháu thấy, nhưng sao hả chú.
- Đó là chim dồng dộc. Mùa nầy chúng đang bay về làm tổ
để sinh sản đấy cháu ạ.
Tôi mới chú ý kỹ hơn. Đúng là có mấy con chim đang bay
tới bay lui, có con bay về tha mấy cọng cỏ rồi khéo léo dùng mỏ để đan kết với
nhau, có cái tổ đã hình thành gần xong, có cái còn dở dang, nhưng đặc biệt là
không có cái nào giống cái nào. Chú năm giọng đều đều giải thích cho Thao nghe:
- Loài chim dồng dộc nầy giống như chim sẻ, chúng sống và sinh sản theo bầy đàn, thường bắt cặp làm
tổ và đẻ trứng vào mùa lúa chín. Cháu có nhìn thấy không, con nào trên đầu có
chùm lông màu vàng là con chim trống trông có vẻ đường bệ uy nghi như một chàng
hoàng tử mới đăng quang, còn con chim mái chí có bộ lông màu xám nâu mà thôi nếu
không nhìn kỹ có khi chúng ta nhầm là chim sẻ.
Thao khẻ kêu lên:
- Thế a, hồi nào tới giờ cháu lại không chú ý tới.
Chú năm Thàng cười độ lượng:
- Ừ!
Thì cháu chỉ lo nghịch phá chúng thôi chứ có thèm để ý gì đến cuộc sống của bọn
chúng như thế nào đâu. Chúng cũng sống có tình có nghĩa như loài người chúng ta
vậy. Nên mình phải biết sống thân ái gần gủi với bọn nó cháu ạ.
Thao
hơi đỏ mặt cúi xuống không nói gì, chắc thành tích phá phách, tò mò của mình đi
bắt trộm chim non hoặc ăn cắp trứng xem chúng có màu gì, to nhỏ ra sao chắc
được Ngà báo cáo tường tận với chú rồi nên chú muốn nhắc khéo với Thao chăng? Tự
nhiên Thao cảm thấy giận Ngà vô cùng. Làm như không để ý đến vẻ mặt đang biến
đổi của Thao chú nói tiếp:
-Tụi
dồng dộc nầy sống có tình cảm lắm nghe cháu. Chúng kết bạn với nhau không phải
theo mùa mà chúng gắn bó với nhau cả đời như loài bồ câu vậy. Cháu hãy thử xem
cách làm tổ, ấp trứng cùng nuôi dạy con của chúng thì biết. Hàng me keo nầy,
những ngọn tre tàu nầy rồi cả rặng trâm bầu tít xa kia là nơi chú chứng kiến
bao mùa chim dồng dộc bay về xây tổ. Chúng hót không hay, màu sắc cũng không có
gì đẹp đẽ, cũng không ai thèm bắt chúng về nuôi để làm gì, nhưng chú thích nhất
là sự cần cù, chăm chỉ nhẫn nại đến mức tài hoa của chúng khi làm tổ. Bằng
chiếc mỏ và đôi chân nhỏ bé của mình, chúng có thể bay rất xa để tìm nguyên
liệu về xây tổ ấm của mình, có thể là cọng lá mía, lá sả, cỏ tranh, cỏ voi hay
bất cứ loại cỏ nào mà chúng cảm thấy sử dụng được xây lâu đài tình ái cho
chúng, có thể xem chúng là những kiến
trúc sư thiên tài mà không phải loài chim nào cũng có thể làm được điều kỳ diệu
đó. Đôi chim cứ cần mẫn bay đi bay về, miệng ngậm những cọng rơm vàng óng, những
chiếc lá mía, lá sả còn xanh về kết tổ. Chẳng bao lâu chiếc tổ thành hình. Cháu
thấy không trên mấy hàng me keo, có mấy chiếc tổ đã hoàn thành rồi kìa, không
chiếc nào giống chiếc nào phải không, có cái như chiếc vớ, chiếc giầy ống treo
lủng lẳng, có cái như quả chuông úp ngược mà ở giữa phình to ra. Đây là nơi tổ
ấm của đôi chim dồng dộc mới, từ đó một thế hệ dồng dộc mới ra đời, bay đi rồi
năm sau đến mùa lúa chín, đàn chim dồng dộc lại quay về, cứ thế hết mùa chim
nầy đến mùa chim khác nối tiếp nhau cháu ạ.
Nghe lời kể của chú năm Thàng, Thao đâm ra mê
mẩn loài chim nầy, anh không ngờ thế giới loài chim có những điều kỳ diệu quá.
Những ngày sau đôi lúc rảnh rổi, Thao thường ra sau vườn chú năm nhìn tổ của
bầy chim dồng dộc ở trên cao xây đến đâu rồi, thích thú trước cảnh bay đi bay
lại xây tổ, tìm mồi của bọn chúng. Cũng từ những chiếc tổ dồng dộc dễ thương
nầy. những con dồng dộc mái đẻ, ấp trứng sinh con. Thao còn chứng kiến những
chú chim trống canh giữ tổ ấm của mình như thế nào. Khi người tình của mình ấp
trứng, ngoài thời gian đi tìm mồi, anh chàng luôn có mặt trong cái tổ nhỏ hình
chuông để làm kẻ gác cổng, người bảo vệ một cách tần tụy trung thành mà không
đòi hỏi lương bổng. Rồi đàn chim non cũng chào đời, tiếng chim non líu ríu vang
lên đồng loạt như một bản đồng ca trong cơn gió chiều rất êm tai, chim dồng dộc bố mẹ thay nhau đi tìm mồi về
mớm cho lũ chim non háu ăn. Có hôm gặp đêm mưa to quá, Thao bồn chào thao thức,
sáng sớm chạy qua nhà rủ Ngà đi học, Thao tranh thủ chạy ra sau vườn xem tổ của
bọn chim dồng dộc có bị ảnh hưởng gì không, vậy mà không có một tổ chim nào rớt
xuống, những chiếc tổ mong manh lắc lư như
bám chặt vào các cành cây bền bĩ, kiên gan. Thao đâm ra phục lăn tài của lũ
chim nhỏ bé nẩy quá thể khi xây tổ chắc chúng đã chuẩn bị cho tình huống xấu
nhất có thể. Rồi thời gian cứ thế trôi đi, khoảng ba tuần tuổi, đôi cánh có vẻ
cứng cáp, lũ chim non bắt đầu tập chuyền cành, tập bay đến một ngày lũ chim bé
nhỏ ấy bắt đầy bay xa theo lũ chim bố mẹ về một phương trời xa lắc lơ không ai
biết, bỏ lại tổ ấm cũ mà cha mẹ chúng đã cất công xây dựng đong đưa trong gió
và những cánh đồng chỉ còn trơ lại gốc rạ khô héo mà thôi.
Từ ngày được chú năm Thàng dẫn ra sau vườn xem loài
chim dồng dộc làm tổ, đẻ trứng và những tiếng kêu yếu ớt của lũ chim non lúc mới
ra đời rồi tiếng kêu líu ríu của bọn chúng đòi chim bố mẹ mớm cho ăn cho đến
lúc ra ràng rồi bay đi Thao đâm ra yêu quí loài chim và đâm ra ghét kẻ nào săn
bắt phá hoại cuộc sống yên bình của chúng. Mùa hè năm nào cũng vậy, anh Nghị con
bác ba Thời về quê chơi cũng đều đem theo khẩu súng săn mà anh mua lại của một
người bạn du học từ nước ngoài về, anh tha thẩn từ khu vườn nầy qua khu vườn nọ
để bắn chim, Thao là người theo chân anh Nghị để lượm chim cho anh ta mỗi khi
anh bắn được con chim rớt từ trên cao xuống đất, Thao rất phục tài thiện xạ của
anh Nghị và mơ ước lớn lên mình cũng có khẩu súng săn như anh tha hồ bắn chim
cho thỏa thích, bây giờ thì Thao không thích nữa và không thèm chơi với anh Nghị
nữa rồi vì Thao thấy hành động của anh tàn ác quá.
Thao nói với Ngà:
- Phía sau vườn nhà mình chim dồng dộc còn về làm tổ
nhiều không Ngà nhỉ?
Đôi mắt Ngà có vẻ không vui:
- Người ta mở đường, mở chợ, xây nhà khắp nơi còn lấy
đâu còn chổ bình yên cho chúng quay về làm tổ, có lẽ bọn chúng rúc sâu vào chốn
thâm sơn cùng cốc nào rồi cũng nên. Cuộc sống bây giờ sao buồn tẻ quá Thao ạ.
Thao nhìn Ngà không nói gì. Tâm trạng Ngà làm gì Thao
chẳng biết. Chơi với nhau từ nhỏ, học chung lớp chung trường, mỗi ngày lại đèo
nhau trên chiếc xe đạp cũ mà mẹ mua cho đến trường. Thuở ấy Thao, Ngà và Vững bạn
thân với nhau ai mà không biết. Thao và Ngà cùng xóm thì không nói gì, còn Vững
ở xóm trên nhưng cả ba đều nằm trong đội văn nghệ báo chí của lớp. Khi nhà trường
phát động phong trào báo xuân thì Thao cầm trịch nhưng không thể thiếu nét vẽ
tài hoa của Vững và cách trình bày kỹ thuật của Ngà, còn khi có văn nghệ thì có
ngón đàn guitar điêu luyện của Vững và tiếng hát ngọt ngào cao vút của Ngà đem
lại vinh quang cho lớp, hai đứa còn là cặp bài trùng song ca ưng ý nhất nên
tình cảm giữa Ngà và Vững có lẽ trên mức tình bạn thì phải, điều nầy cũng chỉ
là sự suy đoán của Thao thôi, nhiều khi
Thao ngầm tức tại sao mình lại không bằng Vững nhỉ? Thao còn nhớ cuối năm lớp
mười một cả hai song ca bài Phượng hồng nhạc
của Vũ Hoàng phổ từ thơ của Đỗ Trung Quân làm không khí cả lớp như trầm xuống
muốn khóc vì biết mùa hè chia tay đã đến. Đầu năm lớp mười hai Vững rời trường
theo gia đình lên thành phố học, cha mẹ Vững có một cơ sở sản xuất mặt hàng gỗ
xuất khẩu đang làm ăn có hiệu quả trên đó. Suốt năm lớp mười hai nhiều lần Thao muốn thố lộ tình cảm của mình với
Ngà nhưng thấy Ngà có vẻ lãng tránh nên thôi. Rồi Thao cũng lên thành phố học sau
khi tốt nghiệp phổ thông, Ngà ở lại vì cô không thể bỏ mặc chú năm sống thui thủi
một mình ở quê nhà. Cô thương cha một đời gà trống nuôi con, cặm cụi lo cho
mình từ ngày mẹ mất khi cô còn quá nhỏ. Thao nhìn Ngà khẽ nói:
- Có bao giờ Ngà nghĩ mình như cánh chim dồng dộc rời tổ
bay xa tìm một khoảng trời rộng lớn cho riêng mình không?
Ngà im lặng một chút lắc đầu:
- Bay đi đâu Thao, bay đi để làm gì? Khoảng trời cao rộng
ấy biết có dung nạp cánh chim lẻ loi nầy không? Ngà ở đây còn có bà con chòm
xóm, còn có ba mẹ Ngà, họ cần Ngà ở lại để chăm sóc cho họ. Ngà bỏ đi thì chắc
ba mẹ cảm thấy cô đơn buồn tủi lắm Thao ạ.
Thao không nói gì. Anh định nói với Ngà điều mà anh định
nói từ lâu, nếu Ngà muốn là cánh chim dồng dộc vươn đôi cánh của mình bay đi
thì anh nguyện sẽ là cánh chim dồng dộc khác mạnh mẽ bay theo cô, che chở cho
cô dù cô bay đến tận chân trời gốc bể nào. Nhưng thôi nói ra sợ Ngà từ chối rồi
ngượng ngập cho cả hai chẳng ích gì. Thao nghiệm ra rằng đời người cái hạnh
phúc mà mình muốn chiếm giữ phải bằng sự hiến dâng, sự đồng cảm của cả hai tâm hồn mới có thể tạo dựng hay bền vững lâu dài, khi một
trong hai chưa sẵn sàng thì không thể.
Ngà chợt hỏi:
- Chừng nào Thao trở lại thành phố?
- Sáng sớm mai Thao đi rồi. Về thăm mẹ một chút và qua
đốt nén nhang tưởng niệm cho chú Năm đã xong. Nghĩ lại Thao thấy mình có lỗi
quá.
- Không sao đâu Thao, Ngà hiểu mà.
Trong thâm tâm Thao muốn gào lên: Sao Ngà không hỏi
Thao chừng nào trở về, Ngà trông Ngà đợi. Ngà ơi sao Ngà không nói điều mà Thao
mong chờ bấy lâu nay sao thế Ngà.
- Thao về. Chắc lần sau Thao sẽ xin Ngà mấy tổ chim đem
lêm thành phổ để kỷ niệm Ngà nhé.
Ngà khẽ gật đầu. Thao nhìn ra sau vườn đã qua mùa chim
dồng dộc về làm tổ rồi nhưng từ đây những chiếc tổ xinh xắn như cái chuông, như
chiếc vớ của đôi uyên ương dồng dộc không còn lủng lẳng trên những ngọn tre tàu,
trên nhánh bần hây hàng cây me keo ngày trước. Tất cả như lùi vào dĩ vãng. Thao
không biết những mùa chim dồng dộc sẽ thiên di về đâu trong cuộc sống đang xô bồ
với tốc độ đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ. Nó như đẩy lùi những kỷ niệm êm đẹp của
tuổi ấu thơ của anh và Ngà đi vào một góc khuất nào đó của cuộc sống mà mãi mãi
sau nầy anh không thể tìm được nữa.
NGUYỄN AN BÌNH