Tôi quen
nhiều người làm thơ. Thơ có hay, có không hay. Bạn có thân, có sơ. Thế nhưng,
không phải ai cũng để lại trong tôi những ấn tượng đẹp, những tình cảm sâu đậm,
dù với người có nhiều thơ tôi thích. Giữa thơ với người thường có khoảng cách.
Tôi nhận
được tập thơ “ĐẤT còn thơm mãi mùi hương”, ấn bản sau cùng, của Phạm Cao Hoàng
(PCH) vào đầu thu 2018 khi đang ở San Jose, California. Ấn bản mới đẹp hơn,
nhiều thơ hơn, nhiều phụ bản hơn. Mở tập thơ ra xem, tôi có cảm giác như vẫn
ngồi đâu đó ở Virginia, với vợ chồng Hoàng, cháu Thiên Kim, với bè bạn thường
lui tới, giữa cái rộn ràng của cỏ cây đang rực màu thu của vùng đông bắc. Ở
PCH, thơ và người luôn đi liền nhau. Trong tập thơ nhỏ, khoảng 100 trang, tôi
thấy ở đó cả một đời người. Có tình yêu đậm đà cho quê hương, nồng nàn cho cha
mẹ, vợ con, gia đình, và tình bạn thắm thiết. Nhiều bạn. Người mất, người còn.
Tôi xa
quê đã hơn 40 năm. Nhớ quê nhiều. Nhưng, khi đọc thơ Hoàng lần này, tôi lại cảm
được ở nơi mình có một nỗi nhớ khác, bình dị nhưng da diết, từ mấy câu thơ như:
bữa đó
con về thăm Phú Thứ
gặp lại
mùi hương của ruộng đồng
gặp lại
những năm và tháng cũ
mây khói
quê nhà nhẹ bước chân
(MÂY KHÓI
QUÊ NHÀ, trang 61)
Khi đọc
những dòng thơ PCH viết cho cha mẹ, cho chị, cho người thân, tôi có thể tưởng
tượng ra hình ảnh của những con người này. Hoàng không vẽ chân dung, nhưng qua
vài dòng cảm xúc, tôi hình dung ra được ánh mắt của họ, nhận ra được cái bên
ngoài mộc mạc đó chất chứa bao tình thương nào, bao hy sinh, bao khắc khoải
nào. Như, khi Hoàng viết về cha:
ngày mùa
đông cha mặc áo tơi ra ruộng
ngày nắng
lửa cha gò mình đạp lúa
những
sáng tinh mơ cùng đàn bò lầm lũi đi về phía bờ mương
…
thương
chiếc áo cha một đời thơm mùi đất
thương
đất quê mình thơm mãi mùi hương
(CHA TÔI,
trang 71)
Và, nỗi
đau khi nhớ về các bậc sinh thành đã “về làm cát bụi“:
lớn lên
dưới trời khói lửa
mẹ
thương, lo từng bữa ăn
cha
thương, lo từng giấc ngủ
chị
thương, an ủi dỗ dành
…
nhớ ngày
tôi đi biển khóc
bóng cha
tôi ở cuối đường
…
nhớ ngày
tôi đi mẹ khóc
ruộng
vườn bỏ lại sau lưng
mây mù
che ngang đèo Cả
đường xa
mưa gió mịt mùng
(MAI KIA
TÔI LÀ HẠT BỤI, trang 61)
PCH viết
nhiều về bè bạn. Như Đinh Cường, Nguyễn Xuân Thiệp, Nguyễn Xuân Hoàng, Trần
Hoài Thư, Phạm Văn Nhàn, v.v… Đinh Cường là một người bạn chung. Những năm
tháng sau này, trước khi Cường mất, chúng tôi gặp nhau khá thường xuyên, cùng
với nhiều bạn bè khác ở vùng Virginia. Tình bạn giữa tôi với Cường trải dài hơn
bốn mươi năm, cùng chứng kiến bao thăng trầm, cùng trải qua một thời tuổi trẻ với
sức sống hừng hực như hàng ngàn cây phượng nở rực trên ngọn đồi một đại học
chúng tôi cùng làm việc với nhau. Và, cùng trải qua những tháng ngày hiu hắt
khi trở về thăm ngọn đồi đó chỉ còn thấy vài gốc phượng xác xơ. So với tôi, PCH
chỉ thân với ĐC nhiều năm sau, nhưng tình bạn giữa PCH với ĐC lại rất thâm trầm
và ẩn chứa một chất tri kỷ rất ít thấy mà chính tôi không có được. PCH đã cảm
nhận sâu sắc tâm trạng của ĐC khi sau bao nhiêu năm về lại một chốn cũ, Dran
(Đơn Dương), một thị trấn cao nguyên nhỏ mà ở nơi đó Cường có vài năm dạy học.
PCH đã viết lên những câu như:
khi trở
về chàng đứng ngẩn ngơ
giọt nước
mắt rơi trên nền đất cũ
đêm Dran
nhớ tiếng
xe thổ mộ
về hướng
Kado về phía Lạc Lâm
đêm Dran
…
nhớ những
mảng màu của một thời tuổi trẻ
chiếc giá
vẽ gian nan cùng năm tháng sương mù
(DRAN,
NGÀY VỀ, trang 44)
Và khi ĐC
thình lình ngã bệnh nặng phải nhờ trực thăng cấp cứu đưa vào bệnh viện:
chàng ngã
xuống
sau khi
đã đi nửa vòng trái đất
và dừng
chân bên khu rừng Burke
nghe
tiếng chim hót buổi sáng
nghe
tiếng lá xào xạc buổi chiều
những
ngày mưa hiu hắt
những
ngày bão tuyết hoang mang
trong
garage
đằng sau
giá vẽ
chàng
lặng lẽ
vẽ chân
dung mình
và nỗi
nhớ quê hương
(ƯỚC MƠ
CỦA NGƯỜI HỌA SĨ, trang 39)
Tôi thấy
được ở đây cả một bức tranh “biểu tượng” vẽ cho ĐC, dù PCH chưa bao giờ thực sự
cầm cọ tô màu trên giá vẽ.
Trong bài
thơ đề tặng Trần Hoài Thư, tôi thích nhất hai câu sau đây, nói lên được rất
nhiều về bạn mình, nỗi niềm lẫn thế sự:
mười năm
một thoáng phù vân
tiếng
chim vườn cũ mùa trăng quê người
(DÙ SAO
VẪN CÁM ƠN ĐỜI, trang 30)
Xếp sách
lại, cố nhớ những câu thơ đã đọc, cố mường tượng những hình ảnh ẩn hiện trong
sách, tôi thấy ra ngay, rất rõ, hình ảnh của Cúc Hoa. Rất rõ. Không chút liêu
trai nào. Và, đây cũng là một yếu tố tạo nên sắc thái riêng của thơ PCH. Yêu
một người con gái nay đã thành sương khói hay yêu một người đẹp chỉ có trong
mộng, để làm thơ. Tôi đọc được khá nhiều thơ loại này, nhưng cả với nhiều bài
nổi tiếng, cái không thật nếu có rất dễ nhận ra, người đọc thấy ngường ngượng.
PCH làm nhiều thơ cho vợ mình, một người vợ đã cùng chia sẻ ngọt bùi ba bốn
mươi năm nay, cùng chịu đựng bao nhiêu chông gai trong cuộc đời. Tôi thân với
họ, tôi hiểu họ, kín đáo, thâm trầm. Tôi đọc thơ PCH, tôi cảm nhận được từ đó
một thứ tình yêu chơn chất, đậm đà, nhưng thật, như con người rất thật của họ.
bây giờ
nhớ núi nhớ rừng
nhớ sông
nhớ biển nhớ trăng quê nhà
thương em
ngày nắng Tuy Hòa
chiều mưa
Đức Trọng, sáng Đà Lạt sương
thương em
và những con đường
một thời
tôi đã cùng em đi về
(BÂY GIỜ.
trang 32)
Cách đây
khoảng mười năm, Cúc Hoa bị tai nạn xe khá nặng ở Virginia. PCH viết về cảm
giác của mình khi đưa vợ từ bệnh viện về, ngồi trên xe lăn:
hôm em ở
bệnh viện về
cụm hoa
trước ngõ cũng vừa ra bông
đã qua
rồi một mùa đông
và qua
rồi những ngày không tiếng cười
(ĐÃ QUA
RỒI MỘT MÙA ĐÔNG, trang 34)
Tình yêu
của họ, gắn liền với tình yêu của đất. Đất ở quê nhà:
ngày xưa,
ngày xưa, ngày tôi và em lang thang trong sương mù Đà Lạt
ngày xưa,
ngày xưa, ngày em chở con đi học
ngày xưa,
ngày xưa, bữa ăn chín phần mười là bắp
đêm em
nằm trằn trọc
vì không
đủ sữa cho con
(CHIA TAY
NGỰA Ô, trang 46)
Đất ở tha
hương, ngay sau nhà mình, trong tuyết giá:
cùng em
ra sân cào tuyết
gió đêm
lạnh đến tê người
tuyết
nhiều cào xong thấm mệt
và đôi
chân bước rã rời
(ĐÓA HOA
HỒNG TRONG TUYẾT, trang 67)
Và, nắng
gió ở tha hương, khi dừng chân bên dòng Potomac:
gió lồng
lộng cả một trời đông bắc
tóc em
bay trong nắng thu vàng
(KHI DỪNG
LẠI BÊN DÒNG POTOMAC, trang 24)
*
Để qua
bên phần chữ nghĩa của bao nhiêu bài thơ, tập sách nhỏ “ĐẤT còn thơm mãi mùi
hương” cần được xem là một tác phẩm nghệ thuật với sự sắp xếp, chăm sóc chu đáo
và tài tình. Cảm giác này tôi luôn có được khi thường xuyên theo dõi Trang Văn
Học Nghệ Thuật Phạm Cao Hoàng trên web. Ở đó không phải chỉ có thơ, có văn, có
họa mà ở đó người đọc còn cảm nhận cái thi vị, vi tế lẫn một thứ hồn nhiên rất
đặc biệt. Chẳng hạn, đang nghiêm túc với những sáng tác văn học, hội họa, của
rất nhiều tác giả, cùng những truyện dịch chọn lọc của Thân Trọng Sơn, v.v… để
đi vào một thế giới rộng mở của nghệ thuật, thì thình lình nghe một bản nhạc do
Sylvie Vartan hát da diết tự năm xưa, hay một độc tấu tây ban cầm rất thời
thượng. Cũng có thể, rất bất ngờ, xuất hiện một lịch trình các trận túc cầu,
nếu đang mùa World Cup. Rồi, trở lại ngay với… văn học nghệ thuật. Sinh động!
Rất “Phạm Cao Hoàng”, trong thơ hay ngoài thơ.
Về thơ
của PCH, tôi đồng ý với nhận xét của Nguyễn Xuân Thiệp trong lời bạt: “Đọc
thơ Phạm Cao Hoàng, ta thấy tâm hồn anh đầy nhân hậu, bao dung và độ lượng,
luôn mở rộng đón nhận những âm vang của đất trời. Ở Phạm Cao Hoàng, không có sự
ganh ghét, thù hận hay ra vẻ trí thức triết lý với đời. Thơ anh trong sáng, tự
nhiên, bình dị; nhẹ nhàng đi vào hồn người“.
Xin nói
thêm. Thơ PCH có nhạc. Lời thơ chơn thật nhưng vẫn luôn bàng bạc nét cao sang
trầm lặng của một tâm hồn đẹp.
Thơ, văn,
âm nhạc, nghệ thuật, cùng với những đóng góp và cách đóng góp như nói trên, đã
giúp làm cho mảnh đất mà chúng ta đang sống ở đây luôn còn thơm mãi mùi
hương. Không có nó, đất cằn cỗi và trơ trẽn.
TRƯƠNG VŨ
Maryland,
tháng 12 năm 2018